از ماده مخدر «گُل» و مصرف‌کنندگانش چه می‌دانیم؟
گل‌به‌خودی؛ با طعم توهم و اعتیاد!
سادات حسینی‌خواه: می‌گوید «عجب بوی گلی در پارک پیچیده!» و دوستش دنبال گل‌های طبیعی گشت؛ جوان دوستش را مسخره کرد که «منظورم ماده گل بود نه گل! اگه استرس داری، گل بکش تا بی‌خیال شی!» به‌رغم‌اینکه گل یک ماده تحریک‌کننده روان است اما حالا علاوه‌بر بازاریابان حرفه‌ای؛ افراد معمولی هم آن‌را به دوستان پیشنهاد می‌دهند. جالب است که این‌روزها جوانان چنان اعتمادی به گل دارند که اگر زمین‌وزمان جمع شوند و قسم بخورند و آیه بیاورند که گل یک ماده اعتیادآور و توهم‌زاست، اعتنا نمی‌کنند و عجب‌آنکه با دیدن عوارض آن، اصطلاحات خاصی هم درست کرده‌اند و با این اصطلاحات روی عوارض سرپوش می‌گذارند؛ مثلاً اگر دراثر کشیدن گل به هر اراجیفی بخندند و خنده آن‌ها الکی و زیاد باشد به همدیگر می‌گویند باز «چِت» کرده‌ای. اگر توهم بزنند می‌گویند «های» یا «فلای» شدی؛ یااینکه «بازهم فاز گرفتی یا پنیک می‌زنی» و این‌چنین «قلب واقعیت» می‌کنند. تعجب‌برانگیز است که مصرف‌کنندگان ماده گل تااین‌حد نظر مثبت به یک ماده توهم‌زا دارند. بسیاری، کنجکاو هستند تا باتوجه‌به تعریف‌هایی که از این ماده شنیده‌اند حتی برای یک‌بار شده، آن‌را امتحان کنند درحالی‌که برخی با مصرف گل، کارشان به تیمارستان هم کشیده شده است. گذشته از دعوت دیگران به مصرف گل، گاه مصرف‌کنندگان حتی در گلدان‌ها، ماده گل می‌کارند تا دیگر نیازی به ساقی نداشته باشند یا از فروش آن کسب‌درآمد کنند! چنانکه دختری تعریف می‌کرد: «در دوران نامزدی، گلدان‌های خانه نامزدم را آبیاری می‌کردم و بعد از نه‌ماه متوجه شدم در آن‌ها ماده گل کاشته شده!» و ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ گل چنان صاعقه‌وار فراگیر شده که متأسفانه در برخی تورهای مسافرتی، لیدرها روی قلیان مسافران، گل می‌گذارند. اگر تا دیروز ماده شیشه سر زبان‌ها بود، امروز گل جای آن‌را گرفته است و این‌روزها جوانان به بیراهه و ترکستان می‌روند و این جماعت بسان برخی گمراهان قدیم می‌مانند که کورکورانه به صحرای مرگ ترکستان که گرمای سوزان و کشنده‌ای دارد، می‌رفتند و راه برگشت نداشتند و داستان این گمراهان قدیمی با جماعت مصرف‌کنندگان چه شباهت نزدیکی دارد چنانکه اکنون عده‌ای از دانشجویان پزشکی مصرف‌کننده گل، می‌خواهند ترک کنند اما راهشان سخت است. حال مصرف‌کنندگان گل و دلالان این بازار با شعارهای فریبنده و به‌بهانه تفریح یا حتی درمان افسردگی و استرس قصد دارند اَنگ اجتماعی گل را از بین ببرند. اگر نهادهای مربوطه و رسانه‌ها به‌درستی به نقش خود درزمینه عوارض گل، عمل می‌کردند، مصرف گل به مرز نگران‌کننده نمی‌رسید و سن مصرف این‌طور پایین نمی‌آمد؛ چنانکه هنگام نصیحت یک دانش‌آموز درباره سیگار، با خنده می‌گوید: «سیگار چیه؟ الآن همکلاسی‌هام گل می‌کشن!» بااین‌اوصاف برخی سازمان‌های مربوطه حاضر نیستند «آمار رسمی جدید» از مصرف گل منتشر شود و تلاش در پنهان‌کاری دارند و آمارها مربوط به سال‌های پیشین است.
متأسفانه به‌خاطر نبود آمار بروز، مطالبه‌گری و برنامه‌ریزی فراگیر درزمینه عوارض گل وجود ندارد و عملاً فقط تعریف‌های اغواکننده گل به‌گوش می‌رسد! مثلاً زنی جوان می‌گوید: «خیلی کنجکاو هستم گل را امتحان کنم البته چون احتمال اوردز یا عارضه‌ای را می‌دهم، می‌خواهم در حضور همسرم این‌کار را بکنم تا او مراقبم باشد». بنابراین مسئولان باید در مقابل این‌وضعیت، سکوت نکنند و با اطلاع‌رسانی گیرا، کنشی درخور داشته باشند وگرنه خیلی‌زود، دیر می‌شود و آمار مصرفش، انفجاری خواهد شد. غیبت پزشکان و روان‌پزشکان و حتی خود بلازدگان مصرف‌کننده گل در عرصه اطلاع‌رسانی، نپرداختن به شواهد علمی عوارض مصرف گل و جولان مافیای پنهان، مصرف گل را از کنترل خارج کرده و دود آن به‌چشم فرزندان همین مرزوبوم خواهد رفت زیرا مکانیسمی شفاف و مشخص برای مقابله با تبلیغات گمراه‌کننده گل تعریف نشده و گاه شاهدیم برخی متصدیان مؤثر، تبدیل به منتقد وضعیت می‌شوند. همکاری بین‌بخشی می‌تواند طوری عمل کند تا با فضاسازی و چینش برنامه‌های آگاه‌سازی و تفریحی و درمانی، جامعه جوان را از «بسترهای زمینه‌ساز» مصرف گل نظیر فشارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دور کند. البته نباید با شعور جوانان بازی و آن‌ها را از تفریحات اقتضای سنشان دور کرد؛ آن‌ها را لای منگنه گذاشت و انتظار داشت از راه‌حل‌های فریبنده و پرعارضه برای دورشدن از واقعیت استفاده نکنند. ضمن‌آنکه باید مهارت‌ها و راه‌حل‌های جایگزین مبارزه با فشارهای زندگی را به آن‌ها آموخت و باید که شواهد عینی عوارض مصرف گل را با زبان منطق به آن‌ها بازنمایاند تا مصرف گل تبدیل به یک انگ اجتماعی شود. گل، ماده‌ای‌ست که به‌گفته جوانان امروزی اعتیادآور نیست و سرخوشی می‌آورد؛ تو را به دنیایی می‌برد که لبخند روی لبانت می‌نشاند غافل‌ازاینکه همین گُل باعث بستری‌شدن تعدادی از جوانان در مراکز نگهداری شده و عده‌ای ازجمله دانشجویان پزشکی آن‌قدر مصرف دارند که روی حافظه‌شان تأثیر گذاشته و بیماری‌های ژنتیکی روانِ برخی‌دیگر را فعال کرده است. اخبار مربوط به مصرف گل در جامعه به مرز نگران‌کننده‌ای رسیده است. حالا دیگر گل را فقط جوانان نمی‌شناسند بلکه متأسفانه مصرف آن به سنین پایین‌تر و نوجوانان هم رسیده است چنانکه براساس آخرین آمار کشور مصرف گل در نوجوانان کشور ۶۶صدم‌درصد است. براساس آخرین نتایج پیمایش ملی اعتیاد؛ در مصرف‌کنندگان مستمر، پس از تریاک، مصرف خانواده حشیش و گل با فراوانی ۴.۴درصد رتبه دوم را دارد و اغلب مصرف‌کنندگان گل را مردان، افراد دارای تحصیلات دیپلم و زیردیپلم و مجردها تشکیل می‌دهند و ۵۱.۹درصد مصرف‌کنندگان گل در گروه سنی ۱۵ تا ۲۹سال قرار دارند و آمارهای دیگر بیانگر آن‌است‌که میزان مصرف گل در کشور طی سال‌های اخیر افزایش یافته است. افزایش مصرف گل دلایل متعددی دارد؛ ارضای حس کنجکاوی و اشتیاق به عضویت در گروه‌های مختلف، شرایط محیط خانوادگی و اجتماعی مانند داشتن سابقه اعتیاد در خانواده، مشکلات فردی مانند افسردگی، تشویق به مصرف ازسوی گروه همسالان و دسترسی راحت به گل؛ اما مهم‌ترین گرایش مصرف به گل عدم‌آگاهی کافی از عوارض مصرف و باور به این شعار است که «گل اعتیادآور نیست». به‌گفته ماریت قازاریان؛ رئیس گروه پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی کشور، متأسفانه باور نادرستی وجود دارد مبنی‌براینکه «گل» اعتیادآور نیست درحالی‌که «گل» اتفاقاً اعتیادآور است و از مواد دروازه‌ای به‌شمار می‌رود به‌آن‌معناکه راه ورود به مصرف سایر مواد مانند سیگار و حشیش را باز می‌کند و مردم باید دراین‌زمینه هوشیار باشند. میزان مصرف ماده گل در کشور طی سال‌های اخیر افزایش یافته است. مرکز ملی مطالعات اعتیاد وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی تهران با بررسی ۹۰ مطالعه صورت‌گرفته درمورد مصرف گل، طی ۱۲ماه، اعلام کرد: ۱.۳درصد مردان ایرانی و ۰.۲درصد زنان ایرانی، ماده اعتیادآور گل را مصرف می‌کنند. در سال گذشته نیز آماری اعلام شد که طبق آن گل از هر شش جوان، گریبان یکی را می‌گیرد. ماده گل به خانواده کانابیس‌ها Cannabis تعلق دارد که با مواد دیگری مانند حشیش و ماری‌جوانا هم‌خانواده است. این تحقیقات همچنین نشان داد: تغییرات شیوع مصرف این ماده در جمعیت جوان کشور، قابل‌توجه‌تر است به‌طوری‌که شیوع نیم‌درصدی گل در حدود سال‌های ۱۳۹۰ طی ۱۰سال به ۴.۹درصد در پسران و ۰.۳درصد در دختران رسیده است. میزان افزایش مصرف گل در بین دختران دانشجو طی سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۹، قابل‌توجه بوده است. زمانی درباره مصرف شیشه گفته می‌شد: عارضه‌ای ندارد و با برنامه‌های آگاه‌سازی از آن مرحله عبور کردیم اما اکنون گل جایگزین آن شده و چنان در جامعه تبلیغ شده است که هیچ عارضه‌ای ندارد درحالی‌که مطالعات جدید نشان می‌دهد: مصرف آن باعث تغییرات ژنتیکی می‌شود؛ تغییراتی که فرد را مستعد بیماری‌های اسکیزوفرنی، اختلالات خلقی و اعتیاد می‌کند. مشاور و درمانگر اعتیاد دراینباره می‌گوید: دانشمندان اروپایی ۱۱۰۰نفر از مصرف‌کنندگان گل ۱۸ تا ۶۴ساله را در ۱۷ کلینیک در کشورهای هلند، انگلستان، اسپانیا، ایتالیا، فرانسه و برزیل موردبررسی قرار دادند. نتایج این مطالعه که سال ۲۰۱۹ در نشریه علمی معتبر The Lancet به چاپ رسید، نشان داد: احتمال جنون در افراد مصرف‌کننده گل درمقایسه‌با افرادی‌که تابه‌حال آن‌را تجربه نکردند، به‌طور قابل‌توجهی افزایش پیدا می‌کند. آزاده اولیایی دراینباره خاطرنشان کرد: نتایج این پژوهش همچنین نشان داد که احتمال هذیان یا توهم با موارد زیر ارتباط بسیاری دارد: با شروع مصرف گل زیر سن ۱۶سالگی، مصرف هرروزه گل، مصرف گل با درصد سمیت THC بالاتر از ۱۰درصد، به‌عبارتی اگر مصرف‌کنندگان گل این ماده را هرروز مصرف نکنند، بیماران مبتلابه‌جنون ۲۰درصد کمتر می‌شوند. وی تأکید کرد: با مشاهده علائم هذیان یا توهم در بستگان، دوستان و اطرافیان حتماً احتمال مصرف گل را نیز درنظر بگیرید. قرمزشدن چشم‌ها، حواس‌پرتی و فراموشی مکرر، خشکی دهان، اشتهای زیاد کاذب، سرفه‌های شدید و طولانی، بی‌انگیزگی شدید در انجام امور زندگی و خنده‌های بی‌مورد و طولانی از علائم احتمالی مصرف گل یا حشیش به‌شمار می‌روند. مشاور و درمانگر اعتیاد دراینباره می‌گوید: حافظه کوتاه‌مدت در مصرف‌کنندگان گل و حشیش از بین می‌رود؛ مثلاً دانشجویان پزشکی را داریم که در بسیاری مواقع بعد از دو تا چهارسال مصرف، می‌آیند و می‌گویند که ما می‌خواهیم ترک کنیم و دیگر نمی‌توانیم ادامه دهیم چون مصرف آن به‌طور خیلی شدیدی روی عملکرد حافظه ما اثر می‌گذارد و باعث افت حافظه کوتاه‌مدت می‌شود. اولیایی باتأکیدبراینکه گل همیشه دروازه ورود به مصرف مواد سنگین‌تر است، تصریح کرد: مصرف حشیش و ماری‌جوانا برخی از بیماری‌های ژنتیکی که هنوز فعال نشده مانند اسکیزوفرنی و افسردگی را فعال می‌کند. وی خاطرنشان کرد: این باور غلط که گل اعتیاد ندارد، بسیاری‌ازافراد را به دام اعتیاد انداخته درحالی‌که حشیش و گل اعتیاد شدید روانی دارند. اولیایی تأکید کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل که افراد برای ترک گل مراجعه می‌کنند، اثرات شدید روی عملکرد حافظه آن‌هاست. مصرف «گل» در نوجوانان و جوانان موجب شادی مفرط و خنده بی‌مورد می‌شود و والدین می‌توانند متوجه شوند که فرزندشان مانند قبل نیست. ممکن است برخی تغییرات رفتاری براثر مصرف «گل» نباشد اما اگر والدین می‌بینند که در رفتار فرزندان تغییرات کوچکی رخ داده باید با آنان گفت‌وگو کنند و اگر مشکلی وجود دارد برای رفع آن با فرزند خود همراهی کنند و اگر از مشکلات کودک سر درنمی‌آورند از متخصصان مربوطه کمک بگیرند که برای این‌کار می‌توانند با خط ملی اعتیاد با شماره ۰۹۶۲۸ تماس بگیرند. مشاور و درمانگر اعتیاد درباره راه‌های متوجه‌شدن خانواده از اعتیاد فرزند به گل گفت: داشتن کاغذ سیگار در وسایل شخصی و پیچیدن بوی معطر سوختن ماده در منزل یا اتاق می‌تواند از نشانه‌های مصرف ماده گل در فرزندان باشد. اولیایی افزود: یکی‌ازمواردی‌که در پی مصرف گل ایجاد می‌شود، این‌است‌که سفیدیِ چشم قرمز می‌شود و اغلب مصرف‌کنندگان قطره نفازولین با خود دارند و باعث می‌شود قرمزی چشم برطرف شود تا علامت مشکوک ظاهری ایجاد نشود. وی ادامه داد: با مصرف قطره نفازولین، خانواده دیرهنگام متوجه مصرف گل می‌شود چون مصرف‌کننده حتماً قرمزشدن سفیدی چشمش را با قطره می‌پوشاند و این داستان بسیاری از مصرف‌کننده‌هاست. البته داشتن قطره نفازولین دلیل کافی برای مصرف نیست اما اغلب مصرف‌کنندگان که می‌خواهند این‌موضوع را از خانواده خود پنهان کنند ممکن است در وسایل آن‌ها، قطره چشمی نفازولین نیز پیدا کنید. سه نکته مهم درباره مصرف گل وجود دارد: اول‌آنکه هنوز آمارهای مصرف گل یا ماری‌جوانا در ایران از بسیاری کشورهای دیگر کمتر است. دوم‌آنکه اگر ۱.۵درصد زنان و مردان ایرانی مصرف گل داشتند، به‌این‌معناست‌که ۹۸.۵درصد مردم ایران به ماده وابسته نیستند. سوم‌اینکه قطعاً ماده گل اعتیادآور است و عوارض زیادی دارد و در بسیاری موارد سکوی پرتاب جوانان به مصرف مواد پرخطرتر مانند کمیکال، تریاک، شیشه و هروئین بوده است. بنابراین درشرایطی‌که هنوز امیدهایی برای کنترل مصرف گل در کشور هست باید به فکر کنترل مصرف گل بین نوجوانان و جوانان به‌ویژه دانش آموزان و دانشجویان بود. هرچندکه بسیاری از نوجوانان و حتی جوانان براین‌باورند‌که گل اعتیادآور نیست اما حتی یک‌بارمصرف گل نیز می‌تواند عوارض مغزی جبران‌ناپذیری داشته باشد. عوارضی که گاهی می‌توان ردپای آن‌ها را در کلینیک‌های ترک اعتیاد یا مراکز نگهداری مشاهده کرد؛ پس جدا از ضرورت نظارت خانواده‌ها بر رفت‌وآمد و دوستان فرزندان خود، دستگاه‌های ذی‌ربط از صداوسیما تا سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید برنامه‌های آگاهی‌بخشی درباره عوارض گل را توسعه دهند. اگر درباره اجرای برنامه‌های آگاهی بخشی سهل‌انگاری شود شعارِ پوچِ «گل اعتیادآور نیست» ازسوی جوانان و نوجوانان، جدی گرفته می‌شود آن‌چنان‌که اکنون متأسفانه این‌چنین است و بسیاری جوانان و دانشجویان، خیلی‌راحت و مطمئن می‌گویند گل اعتیادآور نیست و عوارضی ندارد! چنین باورهایی در جامعه نیاز به نهادینه‌کردن آموزش‌های بنیادین مانند آموزش عوارض مصرف گل، آموزش تفکر منطقی و مهارت‌های زندگی و به‌چالش‌کشیدن این باور اشتباه بین جوانان و نوجوانان ازسوی سازمان‌ها و وزارتخانه‌های ذی‌ربط دارد. رئیس گروه پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی کشور گفت: هرچند تماس‌های زیادی دررابطه‌با تریاک با خط ملی اعتیاد با شماره ۰۹۶۲۸ گرفته می‌شود اما اکنون بیشترین تماس‌های خط ملی اعتیاد مربوط به ماده روان‌گردان «گل» است. ماریت قازاریان افزود: تماس‌گیرندگان، الزاماً مصرف‌کننده گل نیستند بلکه سؤال‌های مرتبط با گل دارند به‌طورمثال می‌پرسند که «آیا گل اعتیادآور است؟!» وی اضافه کرد: بیشترین سؤال‌ها از خط ملی اعتیاد بعد از گل مربوط به شیشه و تریاک است؛ بنابراین گل، شیشه و تریاک بیشترین سؤال‌های مردمی از خط ملی اعتیاد هستند، البته هرچندوقت‌یک‌بار ممکن است میزان تماس‌های یکی از مواد، بالاتر از بقیه قرار بگیرد که اکنون گل این جایگاه را دارد. خرداد سال 1400 بود که رئیس گروه پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی کشور خاطرنشان کرد: خط ملی اعتیاد با شماره ۰۹۶۲۸ از ساعت 8 صبح تا 8 شب و در همه روزها حتی روزهای تعطیل و جمعه، پاسخگوی پرسش‌های مردمی درباره اعتیاد است. خط ملی اعتیاد به‌ندرت در روزهایی مانند عاشورا پاسخگو نخواهد بود. قازاریان درباره تماس کودکان با خط ملی اعتیاد نیز افزود: طی ۱۱سالی که خط ملی اعتیاد فعالیت می‌کند، شاید ۲۰نفر از کودکان‌ونوجوانان با این خط تماس گرفته باشند. وی بااشاره‌به‌اینکه سال گذشته بالغ‌بر ۴۵۰هزارنفر با خط ملی اعتیاد تماس گرفتند، تصریح کرد: حدود ۸۰درصد تماس‌گیرندگان با خط ملی اعتیاد زن هستند. رئیس گروه پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی خاطرنشان کرد: بیشترین افرادی‌که تماس می‌گیرند یا همسر یا مادر معتادان هستند یا والدینی که درباره فرزندان خود نگرانی دارند. والدینی که درباره فرزندانشان نگرانی دارند، هنگامی‌که چیز مشکوک می‌بینند یا اطلاعات درباره علائم اعتیاد یا نحوه اعتیاد می‌خواهند، با خط ملی اعتیاد تماس می‌گیرند. قازاریان افزود: حدود ۲۰درصد تماس‌گیرندگان، مردان هستند، مردانی‌که مصرف‌کننده هستند و تماس می‌گیرند تعدادشان بیشتر است و کمتر اتفاق می‌افتد مردی تماس بگیرد که مثلاً بگوید برای اقوام خود، راهنمایی می‌خواهم. سازمان بهزیستی و ستاد مبارزه با موادمخدر با مشارکت یکدیگر از سال ۱۳۸۸ خط ملی اعتیاد را با شماره ۰۹۶۲۸ راه‌اندازی کرده‌اند. هدف از احداث این خط پیشگیری، درمان و کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از اعتیاد است. خط ملی اعتیاد ارائه‌دهنده مشاوره تلفنی در سه‌نوبت کاری شبانه‌روز از 8 صبح تا ۲۰ است. در سال ۹۹، افزون‌بر ۴۵۰هزارنفر با این خط تماس گرفتند. براساس آمار ستاد مبارزه با موادمخدر؛ اکنون دومیلیون و ۸۰۸هزار مصرف‌کننده موادمخدر در کشور وجود دارند که بالاترین مصرف موادمخدر با بیش از ۶۶درصد مربوط به تریاک است. گل یک ماده روان‌گردان صنعتی از خانواده حشیش است و ماده مؤثره آن؛ «دلتا تی‌اچ‌سی» وابستگی روانی بسیارشدید ایجاد می‌کند اما به‌دلیل نداشتن وابستگی جسمی و درد بدن، تصور می‌کنند این ماده مخدر هیچ عوارضی ندارد. به‌گفته کارشناسان؛ مصرف گل در درازمدت، مشکلات تنفس، قلبی، کلیوی و بیماری‌های روحی مانند توهم، استرس و افسردگی به‌همراه خواهد داشت. شک و بدبینی شدیدی که برهم‌خوردن روابط خانوادگی، دوستانه و شغلی را درپی دارد، از عوارض روانی استعمال گل عنوان شده است. طبق آمار ستاد مبارزه با مخدر؛ گل، دومین ماده مخدر شایع در کشور است که ازسوی جوانان و نوجوانان مورداستفاده قرار می‌گیرد. ایرنا