بانک مرکزی کدام کشورها به حوزه «رمزارز» ورود کرده است؟
مصطفی رفعت
اگرچه عمده بانک‌های مرکزی در کل جهان در‌حال‌ورود به «ارزهای دیجیتال» هستند؛ اما برخی‌از‌آن‌ها دراین‌زمینه جلوتر از سایرین قرار دارند. در‌این‌داده‌نما بااستفاده‌از از داده‌های گزارش «ردیابی رمزارزهای جهان» متعلق به اتاق‌فکر Atlantic Council، اقدامات صورت‌گرفته و برنامه‌های جاری در حوزه ارزهای دیجیتال توسط بانک مرکزی را مرور کرده‌ایم. قبل‌ازآن، کمی‌بیشتر دراین‌باره بدانیم: ارزهای دیجیتال از دهه 1980 وجود داشته‌اند؛ اما تا قبل از خلق و راه‌اندازی «بیت‌کوین» در سال 2009، محبوبیت زیادی نداشتند. امروزه، هزاران ارز دیجیتال وجود دارد که به آن‌ها «ارزهای رمزنگاری‌شده» نیز گفته می‌شود. یکی از ویژگی‌های بارز ارزهای دیجیتال این‌است‌که طبق زنجیره بلاکچین عمل می‌کنند. بلاکچین‌ها می‌توانند غیرمتمرکز یا متمرکز باشند؛ اما شناخته‌شده‌ترین ارزهای رمزپایه امروزی (بیت‌کوین، اتریوم و ...) تمایل به غیرمتمرکز‌بودن دارند که این‌امر، ردیابی نقل‌و‌انتقالات و پرداخت‌ها را بسیار‌دشوار می‌کند؛ زیرا نهادی واحد با «کنترل کامل» وجود ندارد تا بر این بازار، نظارت کند. دراین‌بین، ارزهای دیجیتالی نیز وجود دارند که توسط دولت‌ها صادر می‌شوند؛ این‌نوع، توسط بانک مرکزی هر کشور کنترل می‌شوند و احتمالاً به‌راحتی قابل‌ردیابی‌اند. ارزش آن‌ها برابر با واحد پول ملی‌ست؛ اما در‌عوض، به‌صورت دیجیتالی و «بدون شکل فیزیکی» ارائه می‌شود. اکنون، 105 کشور در مرحله بررسی ارزهای دیجیتال متمرکز قرار دارند که با‌هم، 95درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهند. یک نگاه کلی به آمارهای ارائه‌شده نشان می‌دهد که اکثر کشورها در مرحله تحقیق دراین‌باره هستند. یکی از مزایای اصلی ارز دیجیتال صادر‌ه توسط دولت این‌است‌که دسترسی Underbanked (افرادی‌که حساب بانکی دارند؛ اما خدمات و محصولات مالی را خارج‌ازسیستم بانکی تأمین می‌کنند) را بهبود می‌بخشند که این، در جوامع توسعه‌یافته مانند «ایالات‌متحده» مسئله خاصی نیست؛ اما بسیاری از مردم در جوامع درحالتوسعه، به بانک‌ها و سایر خدمات مالی دسترسی ندارند. از‌آنجا‌که تعداد کاربران اینترنت هرروز در‌حال‌افزایش است، «ارزهای دیجیتال» راه‌حلی مناسب دراین‌کشورها به‌نظر می‌رسند. گفتنی‌ست؛ تنها نُه‌درصد از کشورها تا‌به‌امروز ارز دیجیتال راه‌اندازی کرده‌اند؛ جالب‌آنکه «نیجریه» نیز جزو آن‌هاست و اولین کشور آفریقایی محسوب می‌شود که در اکتبر 2021 این‌کار را انجام داد. تصور می‌شود نیمی از جمعیت 200میلیونی آنجا، به حساب‌های بانکی دسترسی ندارند. پذیرش eNaira (نسخه دیجیتال «نایرا»؛ واحد پول نیجریه) تا‌کنون نسبتاً کند بوده. اپلیکیشن The eNaira تا آوریل سال جاری میلادی، بیش از 700هزاربار دانلود شده که برابر با 35درصدِ جمعیت این‌کشور است (البته همه کاربران، ساکن نیجریه نیستند). اکنون 33.4میلیون نیجریه‌ای در‌حال‌تجارت یا مالک دارایی‌های رمزنگاری‌اند؛ که به‌رغم تلاش‌های بانک مرکزی نیجریه برای محدود‌سازی، آمار قابل‌توجهی‌ست. «ایران» جزو کشورهایی‌ست که درحالتوسعه این ابزار اقتصادی بوده؛ و فعلاً این امکان را به‌شکل گسترده و قانونی در معاملات تجاری لحاظ نکرده. در 21 مردادماه 1401 بود که «علیرضا پیمان‌پاک» (رئیس سازمان توسعه تجارت) اعلام کرد: «در دو حوزه، رمزارزها را به‌رسمیت شناختیم؛ اینکه واردات به‌ازای رمزارزهایی که در داخل به‌صورت قانونی استخراج شده‌اند، آزاد است؛ و هر‌کسی‌که رمزارز رسمی استخراج‌شده دارد، از پایان شهریورماه می‌تواند با آن، اقدام به واردات کند».