گسست در مناسبات دو سوی آتلانتیک
چرخش اروپا به‌سوی شرق
ائتلاف میان واشینگتن و اروپا اگرچه برای مدت بیش از ۷۰سال به‌عنوان یک بنیاد و اساس محکم برای ثبات اروپا ایفای نقش کرده و پشتوانه‌ای برای ارزش‌های نظام غرب تحت رهبری آمریکا بوده است؛ اما اکنون در سال ۲۰۲۰ گویا مناسبات دیرین بین دو سوی اقیانوس اطلس درحال‌بازنگری و درآستانه دگرگونی‌های قابل‌توجه است. شبکه خبری سی‌ان‌ان گزارش داد که پیش‌تر در هفته جاری، اتحادیه اروپا از گنجاندن نام آمریکا در فهرست «کشورهای امن» خودداری کرد؛ این بدان‌معناست که از مسافران آمریکایی در کشورهای عضو این اتحادیه برای آینده‌ای قابل‌پیش‌بینی استقبال نخواهد شد که دلیل آن، شمار بالای مبتلایان به کرونا در ایالات متحده است. این، یکی از معدود مواردی‌ست که اروپا بی‌توجه به مناسباتش با آمریکا، مناسباتی که ده‌هاسال است در قالب روابط راهبردی قلمداد می‌شود، این ابرقدرت غرب را از فهرست اولویت‌ها خارج می‌کند. اگرچه به‌نظر می‌رسد شیوع کرونا دلیل این مهم باشد؛ اما می‌تواند نقطه آغازی برای زاویه‌گرفتن اروپا از آمریکا باشد. به‌گزارش ایرنا؛ نکته بحث‌برانگیز درباره اقدام اروپا برای پذیرفتن اتباع کشورهای مختلف در دوران شیوع کرونا این‌است‌که در همان فهرستی که اروپا حاضر نشده نام آمریکا را بگنجاند، نام چین به‌چشم می‌خورد! اروپا البته تأکید کرده است که این، یک اقدام سیاسی نیست و سعی کرده تا با اعلام این‌موضوع، از دونالد ترامپ دلجویی کند و مانع از خشم او شود؛ مردی‌که از زمان جلوس بر کرسی ریاست در کاخ سفید، در موارد متعدد اروپا را مورد هجمه قرار داده است. سی‌ان‌ان در گزارشی باعنوان «روابط اروپا و آمریکا؛ از اختلاف‌های عادی تا شکاف‌های ژرف» آورده که این‌ها نشانه‌هایی از انزوا و تنهایی آمریکا بیش‌ازهمیشه است. بااین‌همه، سایرین در خفا چنین می‌گویند که اگر بروکسل می‌خواست این امر ناگوار را برای آمریکایی‌ها دل‌پذیرتر سازد، می‌توانست دست‌کم مقداری طعم آن‌را شیرین کند. یک دیپلمات اتحادیه اروپا که خواسته نامش ذکر نشود، درمورد نحوه اتخاذ این تصمیم اروپایی‌ها به سی‌ان‌ان گفت: «در گذشته، این احتمال وجود داشت اروپا برای جلب‌نظر و رضایت آمریکا، چین را از فهرست‌های این‌چنینی حذف کند؛ اما حالا حالت عکس آن رخ داده است. حال، مسافران آمریکایی به‌دلیل شیوع کرونا در ایالات متحده، برای آینده‌ای قابل‌پیش‌بینی اجازه ورود به اتحادیه اروپا را ندارند». شاید چنین به‌نظر برسد که این رویداد، گواهی دال بر گسست مناسبات میان دو سوی اقیانوس اطلس است. بر کسی پنهان نیست که واشینگتن این‌روزها کمتر به امور اروپا علاقه نشان می‌دهد. همچنین کاملاً مشخص است که کشورهای اروپایی به‌طور فعالانه‌ای جویای استقلال دیپلماتیک بیشتری از ایالات متحده هستند. این‌مسئله به‌ویژه برای ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا صادق است. یکی از راه‌ها که بروکسل تصور می‌کند می‌تواند به‌واسطه آن از واشینگتن فاصله بگیرد، تعامل با چین به‌عنوان شریکی راهبردی و اقتصادی‌ست؛ به‌عبارتی‌دیگر، کاهش اتکا به یکی از ابرقدرت‌های جهان، با برقراری توازن در مناسباتش با یک ابرقدرت دیگر. در سال‌های گذشته، وقتی ترامپ بسیاری از توافقنامه‌های بین‌المللی را زیر پا گذاشت، اتحادیه اروپا بدون دنباله‌روی محض از کاخ سفید، درمورد موضوعات مهم و بین‌المللی موضع خود را حفظ کرد. نگاهی به رفتار دونالد ترامپ در قبال مواردی همچون «توافق آب‌وهوایی پاریس» و «توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵» (برجام) و الگوی رفتاری اروپا در قبال این رفتار واشینگتن، حاکی‌ازآن‌است اتحادیه اروپا در متحدشدن با چین در مقابل قدیمی‌ترین متحدش؛ آمریکا قابل‌درک است. یک مقام اتحادیه اروپا که درزمینه سیاست خارجی اتحادیه اروپا فعالیت دارد، گفت که دورشدن واشینگتن از اروپا به‌عنوان یک اولویت ژئوپلیتیک، در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما آغاز شد. وی افزود: «باراک اوباما به‌اندازه رؤسای جمهوری قبلی آمریکا، علاقه‌ای به خاورمیانه نداشت؛ منطقه‌ای که ازنظر جغرافیایی، بیشتر یک مشکل اروپایی‌ست و درعوض، اولویت‌هایش را از اروپا به چین و آسیا تغییر می‌داد». بااین‌همه، ناظران مسائل ائتلاف درمورد این‌مسئله اتفاق‌نظر دارند که روابط اروپا و آمریکا در چهارسال‌گذشته به تیرگی گرایید و درصورت پیروزی ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰، بدتر نیز خواهد شد. به‌گفته «ولینا چاکاروا»؛ عضو موسسه اتریشی فعال درزمینه سیاست امنیتی و اروپایی، ترامپ اتحادیه اروپا و به‌ویژه آلمان را یک رقیب تجاری و اقتصادی قلمداد می‌کند. این یعنی اینکه تنش‌ها درصورت پیروزی وی در انتخابات، ادامه خواهد یافت. این کارشناس یادآور شد؛ ازآنجاکه اتحادیه اروپا درجهت استقلال قوی‌تر درزمینه امنیتی و دفاعی گام برمی‌دارد، ترامپ درتلاش است این تمهیدات را ازطریق حمله به اعضای اروپایی «ناتو» و همچنین با تدابیر اقتصادی و تجاری تضعیف کند. مقام یادشده تأکید کرد که جدایی ترامپ از چندجانبه‌گرایی درزمینه موضوعات مهم بین‌المللی همچون ایران، توأم با کاهش مسئولیت آمریکا در بخش امنیتی اروپا، این تفکر اروپایی را تقویت کرده است و گفت: «مشکل این‌است‌که مقام‌های واشینگتن، خواستار همکاری با اروپا هستند؛ اما از دولت اجازه تعامل به‌نحو جدی را ندارند. آن‌ها تاآنجاکه بتوانند از این‌مسئله دست نمی‌کشند؛ اما اگر دونالد ترامپ یک‌دوره دیگر رئیس‌جمهوری شود، آنگاه به دردسر واقعی دچار می‌شویم». او افزود: «به‌همین‌دلیل، مؤسسات اتحادیه اروپا و رهبران کشورهای عضو این اتحادیه امیدوارند که جو بایدن پیروز انتخابات ۲۰۲۰ باشد؛ وی (بایدن) طرفدار چندجانبه‌گرایی‌ست و انتظار می‌رود که مناسبات بین آمریکا و اروپا را تحکیم بخشد». سی‌ان‌ان با شماری از مقام‌های مؤسسات اتحادیه اروپا و دیپلمات‌ها از هردوطرفِ اقیانوس اطلس برای اظهارنظر درمورد این‌مسئله تماس برقرار کرد که اکثرشان از اظهارنظر خودداری کردند؛ البته برخی اذعان کردند که به‌اعتقاد آن‌ها این، یک مسئله مهم است. درهمین‌حال، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا درمورد علت اصلی و بالقوه اتحادیه اروپا برای دوری از مناسبات تاریخی با آمریکا گفت: «آمریکا و اتحادیه اروپا در شراکت قوی و بادوامی برپایه ارزش‌های مشترک دموکراتیک، احترام به حقوق بشر و حاکمیت قانون، روابط عمیق اقتصادی و تعهد به شکوفایی و امنیت دو سوی اقیانوس اطلس سهیم هستند». به‌گفته یک دیپلمات اتحادیه اروپا؛ پرسش این‌نیست‌که آیا می‌توانیم روابط را به جایی‌که وجود داشت، بازگردانیم؛ بلکه این‌است‌که آیا می‌توانیم آمریکا را به الحاق مجدد به نظم غربی متقاعد کنیم؟ این دیپلمات اروپایی گفت: «تغییرات اساسی جاری در آمریکا احتمالاً به‌قوت‌خود باقی خواهد بود و ما باید خود را با این‌مسئله وفق دهیم و بهترین رابطه ممکن را برقرار کنیم. این تغییرات، ساختاری‌ست و مبتنی‌بر یک شخص خاص نیست». البته هیچ‌یک از این نظرات به‌این‌معنا نیست که ائتلاف دو سوی اقیانوس اطلس، از اهمیت برخوردار نخواهد بود؛ آمریکا همواره متحد مهم‌تری برای اروپا درمقایسه‌با چین خواهد بود. علاوه‌براین؛ برنامه‌های بزرگ اتحادیه اروپا برای تعامل بیشتر با چین، دست‌کم در شرایط کنونی و به‌واسطه شیوع گسترده بیماری «کووید-۱۹» متحمل ضربه بزرگی شده است. دراین‌میان، تلاش اروپا برای یافتن مکانی جدید در عرصه جهانی به‌دلیل غیرقابل‌پیش‌بینی‌بودن نقش جهانیِ ایالات متحده آمریکا را فقط می‌توان برای کسانی خبری خوب دانست که این قدرت‌های غربی در گذشته‌ای نه‌چندان‌دور علیه آن‌ها متحد بوده‌اند.