نگاهی به تأثیر سیلبندها در مواجهه با شرایط بحرانی؛
مُسکنی برای حفاظت از خانه‌ها و اراضی کشاورزی
ملیحه گریزی‌نسب / سیل آمد، با هیچ‌کس تعارف نداشت؛ لحظه‌ای صبوری نمی‌کرد تا ساکنان روستا‌های آب گرفته وسایل و ملزومات یک زندگی موقت را جمع‌آوری کنند، صدای مهیبی داشت، حتی به عروسک و اسباب بازی‌های کودکی که همه دنیایش در بازی با عروسک پارچه‌ای خلاصه می‌شد هم رحم نکرد. زن و مرد‌هایی که با دستان پینه‌بسته و پوست‌های آفتاب سوخته روز‌ها در زمین‌ها کار کردند تا محصول ثمر دهد و با فروش حاصل از آن مخارج زندگی را تأمین کنند. سیل فروکش کرد، اما محصولی نبود که برداشت کنند و بفروشند
سیلابی که اواخر سال ۹۷ و ابتدای سال ۹۸ استان‌های خوزستان، گلستان و لرستان را فرا گرفت، همه به یاد داریم، هرگاه خبری از افزایش دبی رودخانه‌ها و طغیان آن‌ها به گوش می‌رسد، ناخودآگاه حوادث تلخ، ویرانی سرپناه اهالی روستاها، آوارگی مردم و زندگی در اردوگاه‌ها ذهن را آزار می‌دهد. در سیلاب گذشته خوزستان، همه زحمات آن‌ها قربانی غرور و تکبر آب شده بود، بجز گل و لای چیزی در زمین‌های کشاورزی دیده نمی‌شد. عموم مردم، روحانیون، گروه‌های جهادی و... از سراسر ایران کمر همت بستند و سیل بند‌ها را ترمیم و آب را از اراضی کشاورزی تخلیه کردند و اگر محصولی باقیمانده بود برداشت شد تا شاید مرهمی باشد بر غم کشاورزان، بعضی از خانه‌ها تعمیر و احداث شدند و ساکنان بازگشتند. مسئولان قول دادند نواقص موجود را رفع کنند. لایروبی رودخانه، ترمیم سیلبندها، جابه‌جایی برخی روستاها که در بستر رودخانه به‌وجود آمده بودند، بهسازی خانه‌ها، بالا‌آوردن ارتفاع خانه‌ها از سطح رودخانه و... همه و همه برنامه‌ریزی‌هایی بود که در دستور کار مسئولان کشوری و استان خوزستان قرار گرفت، اما چه اقدامی می‌تواند سال‌ها برای مقابله با سیل کارساز باشد؟ محمد حری (مدیرکل دفتر فنی، امور عمرانی و حمل‌و‌نقل و ترافیک استانداری خوزستان) در‌خصوص وضعیت سیلبندها، گفت: «سیلابی که اسفند‌ماه ۹۸ و فروردین‌ماه ۹۸ در استان اتفاق افتاد و خسارت‌های بسیاری به ساکنان تحت تاثیر این حادثه تحمیل کرد، سبب شد بررسی وضعیت رودخانه‌ها از‌جمله؛ کارون و کرخه به لحاظ تاب‌آوری در دستور کار استانداری خوزستان و سایر مسئولان و دستگاه‌های مربوطه قرار گرفت». او افزود: «در‌این‌رابطه راهکار‌هایی از سوی مشاوران و متخصصان در زمینه پیشگیری و مقابله با سیلاب و کاهش خسارت‌های ناشی از آن ارائه شد که از آن جمله می‌توان به لایروبی رودخانه‌ها و جداره سازی بازه‌های فرسایشی رودخانه‌ها به‌طول ۱۷۵کیلومتر اشاره کرد. به‌عبارتی‌دیگر در برخی نقاط جداره رودخانه‌ها به مرور زمان فرسوده شده‌اند و سبب‌شده بعضی از روستاها و مناطق در معرض رودخانه‌ها قرار بگیرند». حری بیان داشت: «لایروبی رودخانه‌ها، استفاده از کانال‌های سیلاب‌بر و تقویت سیل بند‌ها از دیگر راهکار‌های پیشنهادی برای مقابله با سیلاب‌ها و خسارت‌های ناشی از آن بودند که پس از سیل ویرانگر سال ۹۸ تدوین شدند و سبب شد که اقدامات متفاوت‌تری نسبت به گذشته‌ها در دستور کار قرار بگیرد تا خسارت‌های ناشی از افزایش دبی رودخانه تکرار نشود».
لایروبی و جداره‌سازی در رودخانه‌های خوزستان
مدیرکل دفتر فنی، امور عمرانی و حمل‌و‌نقل و ترافیک استانداری خوزستان تقویت سیل‌بند‌هایی که در سال‌های گذشته در نقاط مختلف رودخانه‌ها احداث شده‌اند را از دیگر برنامه‌های در دستور کار عنوان و اظهار کرد: «با انجام‌شدن مطالعات و راهکار‌های مذکور، سازمان آب و برق استان و وزارت نیرو به‌عنوان متولی لایروبی رودخانه کارون و جداره‌سازی آن تعیین و عملیات جداره‌سازی در نقاط بحرانی و خطرساز آغاز شد». وی افزود: «نکته قابل توجه این‌است‌که در بازه‌های فرسایشی امکان احداث سیل‌بند وجود ندارد، چون دیواره رودخانه دچار فرسودگی شده است، ضمن اینکه برای جداره‌سازی باید هزینه‌های بسیاری صرف شود و به‌همین‌سبب سازمان آب و برق خوزستان در حد اعتباراتی که در اختیار دارد اقداماتی را آغاز کرد و به پایان رساند و در برخی نقاط نیز عملیات همچنان ادامه دارد». او در ادامه به انجام اقداماتی در حوزه لایروبی از‌سوی سازمان آب و برق استان اشاره کرد و گفت: «اما از نظر ما اقدامات اساسی که باید انجام شود، بالابردن تاب‌آوری رودخانه‌ها است که این مهم با افزایش حجم آبگذری و دبی که از یک نقطه عبور می‌کند امکان‌پذیر می‌شود، ضمن اینکه این امر نیز با لایروبی رودخانه و استحکام‌بخشی جداره‌ها میسر خواهد شد و در زمان بحران به هدایت آب به سایر قسمت‌ها کمک می‌‌کنند».
سیل وعده‌های مسئولان در خوزستان به کجا رسید؟
حری تصریح کرد: «اجرایی‌کردن دقیق و کامل این اقدامات منوط به عزم ملی و تأمین اعتبارات هنگفتی است که شاید در‌حال‌حاضر تأمین این میزان اعتبارات به یک‌باره مقدور نباشد و این اتفاق باید طی سال‌های متمادی رخ دهد و لایروبی و افزایش تاب آوری رودخانه‌های خوزستان که جزو رودخانه‌ها و منابع مهم آبی کشور محسوب می‌شوند در دستورکار دستگاه‌های متولی خوزستان و کشور قرار بگیرد؛ البته مدیریت حجم آب موجود در سد‌های استان نیز در حفظ و کنترل منابع آبی از اهمیت زیادی برخوردار است». او با‌اشاره‌به وجود جداره رودخانه‌ها در مجاورت روستاها به مساحت ۸۰۰کیلومتر از هر دو طرف که به‌نوعی در ارتباط با منازل و اراضی کشاورزی هستند، اظهار داشت: «بخشی از احداث سیلبندها با تلاش مردم، وزارت کشور، مدیریت بحران و سایر دستگاه‌های اجرایی برای مصون ماندن از پیامد‌های افزایش دبی رودخانه‌ها و خطر سیلاب در استان به‌ویژه کارون و کرخه احداث شد تا خطری ساکنان مناطق مجاور را تهدید نکند، البته تاریخچه ساخت آن‌ها به پیش از دهه ۸۰ بازمی‌گردد».
لزوم ترمیم سیل بند‌ها در دشت آزادگان
حری ادامه داد: «سیلاب پارسال و سال‌های ماقبل آن در بخش شعیبیه شهرستان شوشتر سبب تخریب بخشی از سیل بند‌ها شد، البته بخشی از آن‌ها نیز از سوی مردم و دستگاه‌های مربوطه برای هدایت آب به سایر مناطق و جلوگیری از ورود آب به شهر‌ها تخریب شدند؛ همچنین در سال‌هایی که شاهد وقوع خشکسالی در استان خوزستان بودیم، تخریب قسمتی از سیلبندها نیز از سوی کشاورزان به‌منظور آبیاری مزارع، استفاده از ظرفیت آب موجود در رودخانه‌ها، جلوگیری از نابودی محصولات کشاورزی و حتی به‌عنوان زهکش صورت گرفت و در واقع به‌همین‌دلیل بود که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ نتوانستند در برابر حجم زیاد آب دوام بیاورند». حری افزود: «براساس بررسی‌های انجام شده، حوزه معاونت فنی و عمرانی استانداری خوزستان موظف شد به موضوع بررسی، تقویت و ترمیم سیل بند‌هایی که از سال‌های قبل وجود داشتند و سیل‌بند‌هایی که در سال ۹۸ احداث شده اند، ورود کند که در‌این‌زمینه برخی سیلبندها نیاز به بازسازی و احداث و برخی دیگر نیاز به تقویت داشتند». او اظهار داشت: «اولویت انجام عملیات را حفظ جان مردم قرار دادیم، به این معنا که اگر در منطقه مجاور رودخانه زمین کشاورزی وجود داشت و در منطقه‌ای دیگر اهالی روستا زندگی می‌کردند، اولویت احداث و ترمیم سیلبندها با منطقه‌ای بود که مردم سکونت داشتند. ضمن اینکه در برخی نقاط سیل‌بند قدیمی برداشته و سیل بندی جدید احداث شد، به‌عبارتی‌دیگر بیش از یک‌میلیون و ۷۰۰هزار‌متر‌مربع خاکریزی صورت گرفت.
اقدامات انجام‌شده، اساسی و ماندگار نیست
حری تأکید کرد: «همان‌طور که قبلاً گفته شد، اقداماتی که در زمینه سیل بند‌ها انجام شده مسکن است و قطعاً اقدامی کامل و ماندگار نخواهد بود؛ چراکه جداره‌سازی و لایروبی رودخانه‌ها به اعتبارات بسیار زیاد و مبلغی بیش از یک‌هزار و ۵۰۰میلیارد‌تومان برای نقاط فرسایشی نیاز دارد و می‌تواند درمان قطعی و با ماندگاری طولانی برای مقابله با سیلاب باشد». او با‌بیان‌اینکه احداث کانال‌های سیل بر اقدامی پرهزینه، ولی اجرای تدریجی آن‌ها ضروری‌ست، افزود: «لایروبی رودخانه‌ها از اهمیتی بسیار زیادی دارد؛ چراکه سیلاب‌هایی که رخ داد، تاب‌آوری رودخانه را به‌دلیل همراه داشتن میزان زیادی گل‌و‌لای و رسوب کاهش و آبگذری رودخانه را کم کرده است، به‌همین‌دلیل موارد ذکر شده را کار اساسی و مؤثر می‌دانیم».
محروم‌ماندن لایروبی رودخانه کارون از تخصیص اعتبار
او به پیگیری برای اختصاص اعتبارات برای تقویت و احداث سیل بند‌ها و مراقبت از آن‌ها اشاره و بیان کرد: «هر دستگاهی اعم از استانداری، دفتر فنی، مدیریت بحران، سازمان آب و برق و... متولی تکمیل آن‌ها شود، باید حتما یک بازنگری از نقاط صورت گیرد تا در روز‌های پایانی اسفند ماه و روز‌های ابتدایی فروردین‌ماه هر سال که عمدتا با چالش‌هایی در خصوص بالارفتن دبی رودخانه به‌سبب افزایش خروجی از سد‌ها مواجه می‌شویم، حوادث سال ۹۷ و ۹۸ تکرار نشود». ین مقام مسئول گفت: «استاندار خوزستان، مسئولان استانی، نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی، مدیریت بحران خوزستان و... همگی پیگیر افزایش اعتبارات برای انجام اقدامات اساسی از جمله لایروبی رودخانه کارون هستند، ولی باتوجه به شرایط اقتصادی حاکم بر کشور تأمین اعتبارات تاکنون محقق نشده، اما تنها راه مقابله با سیلاب افزایش تاب آوری رودخانه است و سیل بند روشی موقت بود و برای جلوگیری از تکرار حوادث سال ۹۸ نباید دلخوش به کار‌های موقتی باشیم»./ باشگاه خبرنگاران جوان