آغازبه کار مدارس قبل از ساعت 8 صبح؛
شکنجه صبحگاهی بچهها؟!
بدن کودکان و نوجوانان برای خواب شبانه در ساعات نزدیک به نیمهشب برنامهریزی شده است. میلیونها کودک و نوجوان ایرانی، هر صبح درحالیکه آرزو میکنند ای کاش میتوانستند کمی بیشتر بخوابند، با آزردگی خاطر به مدرسه میروند. بسیاری از آنها، بهویژه در شهرهای بزرگ، ساعت 6 یا 6.5 صبح بیدار به زحمت از خواب بیدار میشوند تا بتوانند قبل از 7.5 خود را به کلاس برسانند. اما آیا لزومی دارد بچهها را از خواب محروم کنیم و اول صبح به مدرسه بکشانیم؟ اصلاً بر چه مبنای علمی باید کلاسهای مدارس صبح زود شروع شود؟ آیا جز ایناستکه این رویه، ناشی از نگاه سنتی پادگانی به مدرسه است؟! ما به طور جدی مخالف آغاز به کار مدارس در صبح زود هستیم؛ اگر مدارس ما به جای 7.5 صبح، بعد از ساعت 9.5 - 9 آغاز به کار کنند، نهتنها اختلالی در نظام آموزشی رخ نمیدهد، بلکه میزان یادگیری و سلامت کودکان و نوجوانان به طرز آشکاری بالا خواهد رفت. این ادعاییست که پژوهشهای علمی بر آن صحه گذاشتهاند. بااینحال، آموزش و پرورش ایران که قاعدتاً باید یک دستگاه علممحور باشد، اساساً توجهی به یافتههای علمی نمیکند؛ گو این که اساساً علم در این باره سکوت کرده یا تمام علم نزد مدیران آموزش و پرورش ایران است!
تأخیر در آغاز کار مدارس باعث بهبود یادگیری می شود
اگر بخواهیم دستاوردهای علمی دراینباره را مرور کنیم میتوانیم به مرکز تحقیقات کاربردی و ارتقاء آموزشی دانشگاه مینهسوتای آمریکا اشاره کنیم که به این پرسش قدیمی پاسخ داده است که آیا شروع دیرتر کلاسهای آموزشی شیفت صبح مدارس منتج به افزایش عملکرد تحصیلی دانشآموزان خواهد شد؟ محققان این مرکز با بررسی دادههای بیش از 9000 دانشآموز از هشت دبیرستان در مینهسوتا، کلرادو و وایومینگ به این نتیجه دست یافتند که تاخیر در آغاز کلاسهای صبح مدارس سبب افزایش تمایل به حضور، نمرات بهتر در آزمونها و بهخصوص تسهای ریاضی، انگلیسی، مطالعات اجتماعی و همین طور علوم تجربی خواهد شد. مدارس همچنین شاهد کاهش استرس، سوء مصرف مواد مخدر و علائم افسردگی در دانشآموزان خود بودهاند.
آموزش و پرورش، متهم اصلی اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن دانشآموزان
در سال 1998 مری کرکسون؛ محقق دانشگاه براون (از قدیمیترین و معتبرین دانشگاههای آمریکا) بررسیهای گسترده خود را روی تعدادی دانش آموز مقطع دهم آغاز کرد و در نهایت با تجمیع نتایج بررسی مشخص شد که بیدار شدن در ساعت 7:20 صبح سبب اختلال در ریتم ساعت بیولوژیکی بدن نوجوانان خواهد شد و آنها در کلاس دچار خوابآلودگی پاتولوژیک میشوند و سطح یادگیری شان پایین میآید. در واقع، آموزش و پرورش که دانشآموزان را مجبور به بیداری زودهنگام میکند، متهم اصلی اختلال در ساعت بیولوژیکی فرزندانمان است. البته این مشکل مختص ایران نیست و هنوز در بسیاری از کشورهای جهان، طبق باور قدیمی که باید آموزش کودکان و نوجوانان را از صبح زود شروع کرد، مدارس شروع زودهنگام دارند. شاید گفته شود که بهتر است به جای تاخیر انداختن در شروع صبحگاهی مدارس، دانشآموزان را ملزم به زودتر خوابیدن کرد اما تمرکز چهارساله آکادمی کودکان و نوجوانان آمریکا (سازمانی با عضویت 66000 پزشک و پژوهشگر) بر مسئله ارتباط خواب صبحگاهی و سلامتی دانشآموزان، منتج به کشف نتایج جالبی شده است. طبق دادههای بهدست آمده وادار کردن دانشآموزان به خواب شبانه زود تر، آثـار مناسبی بر جای نخواهد گذاشت چرا که آنها در سن تغییرات هورمونی خاص خود هستند و این تغییرات به طور مستقیم بر سیکل خواب و بیداری آنها تاثیر گذار بوده و سبب میشوند فرد احساس خستگی را دیر تر از ردههای سنی میانسال بروز دهد و دیرتر تمایل به خواب داشته باشد. همچنین براساس تحقیقات دانشگاه براون آمریکا «ساعت داخلی بدن یا همان ساعت بیولوژیکی در ردههای سنی کودک و نوجوان که به مدرسه میروند به نحو متفاوتی از سایر افراد عمل میکند. بهعنوان مثال نوجوانان نمیتوانند همانند افراد مسن شبها خیلی زود بخوابند و زمان زیادی طول میکشد تا به خواب روند.» بررسیهای محقق دیگری به نام «جودی اوون» نیز نشان میدهد که برنامهریزی بدن اکثر نوجوانان اجازه خواب شبانه زودتر از ساعت 23 را نخواهد داد. وی میگوید: «ما از نوجوانان دانشآموز خود انتظار یادگیری مناسب را داریم اما درست زمانی که سطح هوشیاری آنها را پایینتر حد ممکن است!» این محقق میافزاید: «بیدار شدن از خواب در ساعت 6 یا 7 صبح، منجر به مشکلات جدی در ارتباط با کمبود خواب خواهد شد و یادگیری را تحتالشعاع قرار میدهد».
کمخوابی دانشآموزان و حوادث منجر به جراحت
مدتی قبل نیز لس آنجلس تایمز نتایج یک پژوهش را منتشر کرد که اعلام میداشت: «دانشآموزانی که خواب شبانه کافی دریافت نمیکنند حدود دو سوم بیشتر از بقیه دچار آسیب و جراحت خواهند شد». جالب است بدانید که بیش از 20درصد این جراحات نیازمند مراجعه به بخش اورژانس بیمارستانها هستند!» این درحالیست که خواب کافی میتواند منتج به تعادل بهتر، هماهنگی بیشتر چشمها و همچنین عکسالعملهای دقیقتر شود.
هوشیاری مغز کودکان و نوجوانان بعد از ساعت 9 صبح
اکثر متخصصین عصبشناسی معتقد هستند که بدن کودکان و نوجوانان در سنین مدرسه برای خواب شبانه در ساعات نزدیک به نیمهشب برنامهریزی شده است. بدینترتیب تا ساعت 9.5 - 9 صبح بدن به هوشیاری کامل خود دست نخواهد یافت. این وضعیت در مورد ساعت بیولوژیک بدن خانمها تا 19سالگی و برای آقایان تا 21سالگی برقرار خواهد بود. جالب اینجاست که در برنامه مدارس، درسهایی مانند ریاضی را در ساعات اولیه صبح تدریس و چنین استدلال می کنند که ذهن در ابتدای صبح آماده تر است؛ حال آن که غلط بودن این گزاره، به لحاظ علمی ثابت شده است و یکی از علل ضعف ریاضی در بین ایرانیان نیز همین است که اکثر آنها در ساعاتی سر کلاس ریاضی نشستهاند که ذهنشان هنوز به آمادگی و هوشیاری کامل نرسیده بود.
آموزش و پرورش ایران به علم اعتنا خواهد کرد؟!
حال از مسئولان وزارت آموزش و پرورش و شخص وزیر که بسیار سخن از تحول در مدارس میگوید میپرسیم باتوجهبه نتایج دهها و صدها پژوهش معتبر علمی در جهان، آیا میخواهند همچنان به تقلید از گذشتگان ادامه دهند یا با مبنا قرار دادن علم، ساعت آغاز به کار مدارس یکی دو ساعت به تعویق بیندازند و میلیونها کودک و نوجوان را از منافع آن بهرهمند گردانند؟ شاید گفته شود با تاخیر در آغاز به کار مدارس، تکلیف دانشآموزانی که توسط پدر و مادرهای کارمندشان به مدرسه برده می شود چه میشود؟ عصر ایران در یادداشت بعدی به این سوال پاسخ خواهد داد. شما هم اگر نظری دارید، ارسال کنید.