چگونه کهکشان راه شیری به عرصه جدال کشورها تبدیل شد؟
COM.اینترنت ماهواره‌ای.WWW
مصطفی رفعت/دونالد جی کسلر؛ اخترفیزیکدان اهل آمریکا و دانشمند سابق ناسا که به‌خاطرِ تحقیقاتش درباره زباله‌های فضایی شناخته می‌شود؛ مقوله‌ای را در سال 1978 مطرح کرد که به‌احترامِ وی، آن‌را «سندروم کِسلر» نامیده‌اند. فرضیه او می‌گوید که چگالی اجسام در مدار نزدیک زمین (LEO) چنان افزایش می‌یابد که برخورد آنها به‌هم می‌تواند آبشار یا زنجیره‌ای تخریبی ایجاد کند که دامنه آن برای سال‌ها ادامه داشته باشد؛ درواقع، پس‌از هر برخورد، تخریبی رخ می‌دهد که منجر به پراکندگی اجرامی معلق می‌شود که باز هر یک از این اجرام می‌تواند عاملی برای تصادم احتمالی بعدی شود؛ پس، ناممکن نیست که شاهد بروز تصادفات بزرگ فضایی باشیم؛ تصادفاتی که گاه می‌تواند تهدیدی برای زمین نیز محسوب شود. آژانس فضایی اروپا (ESA) تخمین زده که 670هزار زباله بزرگ‌تر از ناخن انگشت در فضا معلق مانده و باید حدود 170میلیون‌قطعه بزرگ‌تر از یک‌میلی‌متر مانند تراشه رنگ و بقایای پیچ‌ومهره موشک‌های منهدم‌شده را نیز به آنها افزود... اما اثرات سوءِ برنامه‌های تحقیقاتی انسان در فضا محدود به این جزئیات نیست و آنچه بالای سر ما می‌گذرد؛ جدی‌تر از ذرات معلق است؛ ما دراینجا از اجسام معلق صحبت خواهیم کرد.
سال 1957 گزارشی ازسویِ BBC در برنامه‌ای به‌نامِ Panorama پخش شد که نشان می‌داد خانواده‌ای از اهالی سوئیس، در خانه‌شان درخت اسپاگتی پرورش داده‌اند و از شاخه‌های آن به‌جایِ میوه، رشته‌های خوراکی برداشت میکنند! عده‌ای کثیر از بینندگان مشتاق، اندک‌زمانی پس‌از پایان برنامه، با مسئولین این شبکه تماس گرفتند تا درباره چندوچون کاشت درخت اسپاگتی سؤال کنند؛ چنین کاری دراین‌سال‌ها به‌نظر احمقانه می‌رسد اما باید بدانید که درآن‌زمان، اسپاگتی برای عموم بریتانیایی‌ها محصولی شناخته‌شده نبود و نمی‌دانستند که آن‌را از مخلوط آرد و آب تهیه میکنند ... یک‌دهه طول کشید تا برنامه‌سازان شبکه CNN آن‌را بزرگ‌ترین دروغ شاخدار یک رسانه خبری معتبر لقب دادند و پرده از این شوخی عجیب برداشتند؛ بله! مخاطبین درواقع با یک Hoax طرف بودند؛ مقوله‌ای که امروزه در فضای مجازی نمونه‌هایش را بسیار می‌بینیم و می‌خوانیم و می‌شنویم؛ دروغی ساخته‌وپرداخته با مستندات که نوعی عوام‌فریبی‌ست. البته مسئولین BBC بعدها عنوان کردند که کارشان را باید تنها نمونه‌ای منحصربه‌فرد و بامزه از طراحی «شوخی اول آپریل» درنظر گرفت که رسانه‌های متعددی در جهان انواع گوناگونی از آن‌را به‌خوردِ مخاطبین خود می‌دهند. این شوخی در فرهنگ ما نیز تحتِ‌عنوانِ «دروغ سیزده» وجود دارد و چندسالی هست که رواج بیشتری یافته. حالا Business Insider در گزارشی به‌تاریخِ 29 مارچ 2018 مدعی شده که فضاپیمای غول‌آسای چینی‌ها به‌نامِ Tiangong-1 روز اول آپریل 2019 بر زمین سقوط خواهد کرد؛ آیا این فاجعه آن‌هم درست روز اول آپریل، یک شایعه گمراه‌کننده دیگر از گردانندگان سایتی خبری‌ست که به‌ادعای کارشناسان مجموعه آنالیز رسانه‌های مبتنی‌برنت Comscore؛ بیش‌از 400میلیون بازدید ماهانه دارد؟ متأسفانه خیر! گزارش‌های منتشره حکایت از آن دارند که این فضاپیمای 9.4تنی که معنای نامش در زبان چینی «کاخ آسمانی»ست و با سرعتی 10برابر بیشتر از یک گلوله در اطراف زمین می‌چرخد؛ نتوانست مأموریتش را در سال 2013 به‌پایان برساند و بعدازمدت‌ها سرگردانی، سرانجام موقعیت مداری خود را در سال گذشته میلادی از دست داد و حالا‌هم انتظار می‌رود که در موعد تخمین‌زده‌شده و تحت نیروی گرانش زمین، سقوط کند و جایی حوالی یا برفراز اقیانوس آرام از هم بپاشد... این، تنها یکی‌از میلیون‌ها جرم غیرآسمانی‌ست که در فضا معلق مانده‌اند و معلوم نیست چه آینده‌ای خواهند داشت؛ اگر بتوانیم البته آینده‌ای برای یک «آشغال» متصور باشیم! وقتی صحبت از «زباله» می‌شود، بیشتر آن‌چیزی به‌ذهنِ ما می‌رسد که محیط اطراف یا به‌عبارتی محیط زیست ما را تحتِ‌عنوان عامیانه «آشغال»، نازیبا می‌کند و البته تبعاتی همچون به‌خطرانداختن سلامتی‌مان را هم درپی دارد. اساساً یکی‌از تولیدات نامطبوع نوع بشر روی این کره خاکی، «زباله» است؛ تاجایی‌که گزارش سازمان حفاظت از محیط زیست ایالات متحده آمریکا (EPA) عنوان می‌کند که سالانه حدود 220میلیون‌تن زباله در جهان تولید می‌شود! اما مسئله اینجاست که این کثیف‌کاری، منحصر به زمین نیست و سال‌هاست دامنه آن به آسمان‌ها هم کشیده شده؛ از پدیده‌ای به‌نامِ «زباله فضایی» صحبت می‌کنیم؛ بقایای اکتشافات و ماجراجویی‌هایی که از سفرهای انسان به خارج از جو به‌جا می‌ماند و حجم آن حالا پس‌ازسال‌ها از 170میلیون‌قطعه نیز گذشته و باعث شده تا مأموریت‌های فضایی هم به جرگه سایر فعالیت‌های زباله‌ساز زمینی‌ها اضافه شود. این، ادعای گزارش 27 نوامبر سال جاری نشریه Daily Mail است که به‌جاماندن این حجم زباله را هم یکی‌از نتایج سرمایه‌گذاری 700میلیاردلاری زیرساخت عملیات‌های فضایی می‌داند. گزارش اول دسامبر 2018 خبررسان فضایی Curiosmos به‌این‌نکته اشاره دارد که حجم زباله‌های فضایی ردیابی‌شده از میلیون‌ها قطعات پراکنده در خارج از جو، بین 12 تا 27هزار عنوان می‌شود که درواقع، بخشی اندک از خرابکاری‌های فضایی به‌شمار می‌رود. شاید این‌طور به‌نظر برسد که خب این مقدار اجسام معلق در فضایی به این گستردگی، آن‌قدر ناچیز است که نمی‌توان آن‌را قدرتی مخرب و اساساً اثرگذار خواند؛ اما واقعیت این‌است‌که فضا با همه لایتناهی‌بودنش بر اصولی استوار است که نظم، اولین و پایه‌‌ای‌ترین عنصر شکل‌دهنده‌اش بوده؛ براین‌اساس است که خروج هر جرم آسمانی از مدار حرکتش می‌تواند موجب انفجارها و تغییراتی بزرگ و بعضاً دنباله‌دار شود. با‌این‌اوصاف، حساب دست‌سازه‌های انسانی که دیگر کاملاً مشخص است؛ ابزارهایی خارج از این نظم که گاه با محاسبات اشتباه و ناتوانی‌های بشری همراه شده و منجر به فاجعه می‌شوند. قطعاً هنگامی که حجم این‌گونه خطاها افزایش می‌یابد، زباله‌های بیشتری نیز به‌جا خواهند ماند. تنها یکی‌از خطرات این ماجرا برای خود انسان‌ها، احتمال قرار‌گرفتن همین زباله‌ها سر راه سفینه‌ها، کاوشگرها، شاتل‌ها، ماهواره‌ها و سایر تجهیزات فضاپیمایی‌ست که وقتی بدانید با سرعتی بالغ‌بر 27هزارکیلومتر برساعت، دیوانه‌وار و خارج‌ازکنترل به‌سمت شما می‌آیند و جنونی شناور را تجربه میکنند، حتماً می‌توانید تصور کنید که آن برخوردی که صحبتش را می‌کنیم، تصادفی ساده نخواهد بود و می‌تواند هم جان سرنشینان فضاپیما را به‌خطر انداخته و هم نتیجه ماه‌ها و سال‌ها صرف هزینه و انرژی و تحقیق و... را در کسری از ثانیه بر باد دهد! دفتر امور فضایی ملل متحد (UNOOSA) در گزارش منتشره به‌تاریخِ هفتم فوریه 2011 به مواردی اشاره دارد که نمونه‌هایی از این فجایع هستند؛ مانند حادثه‌ای که برای Kosmos-2251 (ماهواره مخابراتی نظامی روسیه) و Iridium 33 (ماهواره مخابراتی آمریکا) در فوریه سال 2009 پیش آمد و طی برخوردی غیرمنتظره، هردو وسیله ازبین رفتند؛ مقصر هم بهنوعی شاید ماهواره بازنشسته روس بود که همچنان در فضا معلق مانده بود. نمونه دیگر از چنین حوادثی مربوط می‌شود به آزمایش یک سلاح ضدِ‌ماهواره‌ای بر ماهواره هواشناسی قدیمی Fengyun توسط چینی‌ها در سال 2007 که از دل این اتفاق‌ها، به‌استنادِ گزارش ناسا؛ قطعاتی پرشمار به زباله‌های فضایی افزوده شد. نشریه اینترنتی SpaceDaily در گزارشی به‌تاریخِ 30 نوامبر 2018 آورده است: «پروژه Space Track که توسط نیروی هوایی ایالات متحده راه‌اندازی شده؛ تمام ماهوارههای مصنوعی زمین و کاوشگرهای فضایی داخلی و خارجی را ردیابی می‌کند و بررسی‌های این مجموعه بزرگ تاکنون به وجود بیش‌از 12هزار قطعه پراکنده از تجهیزات متلاشی‌شده یا دست‌سازه‌های انسانی ناکارآمد و غیرفعال در فضا پی برده که البته در بعضی گزارش‌ها تعداد آن، از 27هزار مورد نیز تجاوز می‌کند؛ هرچند تعداد حقیقی زباله‌های فضایی، از میلیون‌قطعه هم فراتر رفته و اینها تنها موارد ردیابی شده هستند. البته یک‌سری کارشناس‌های فضایی، این مسئله را رد و عنوان میکنند که زباله‌های ایجادشده توسط بشر در فضا هرگز به این حجم نرسیده و آمارهای میلیونی مشتمل بر، هم دست‌سازه‌های انسانی و هم زباله‌های محیط طبیعی فضاست؛ آن‌قدری که البته انسان توانسته با امکانات فعلی خود، در این گستره بی‌انتها تفحص کند». این گزارش اشاره می‌کند که بیشترین سهم زباله‌های فضایی نیز متعلق به برنامه‌های تحقیقی آمریکایی‌ها در تمام این سال‌هاست و می‌افزاید: «درواقع، این کشور عامل پراکندگی بیش‌از چهارهرازقطعه (دقیقاً 4037قطعه) است و بعدازآن، روسیه با 4035قطعه زباله فضایی قرار دارد. چینی‌ها هم با 3524قطعه در رده سوم می‌ایستند. چهارمین کشور دراین‌زمینه فرانسه است که با اختلافی قابلِ‌توجه از سه نام اول، تنها 334مورد زباله فضایی تولید کرده است. کشورهای بعدی این فهرست، همگی زیر 100قطعه رهاشده در فضا دارند که عبارتند از هند با 81قطعه، ژاپن با 52قطعه، برزیل (که برنامه‌هایی با حمایت چین دارد) با 52قطعه، کانادا با پنج‌قطعه و انگلستان با یک‌قطعه». این گزارش می‌افزاید: «استفاده از تجهیزات Hunter Killer که جنگ‌افزاری برای ازکارانداختن یا نابودی ماهواره‌ها برای مقاصد استراتژیک نظامی هستند، یکی‌از روش‌های فعلی نابودسازی این قطعات پراکنده در فضاست؛ زیرا نمی‌توان و نباید زباله‌هایی را که با سرعت حیرت‌آور هشت‌کیلومتر برثانیه درحرکت هستند، به‌حالِ‌خود رها کرد». این‌درحالی‌ست‌که طبق گزارش 27 نوامبر 2018 نشریه Daily Mail؛ روش‌های سنتی دراین‌مورد جوابگو نیستند؛ زیرا سامانه‌های مکنده عملاً در خلاء کار نمی‌کنند و پاک‌سازی با تله‌های چسبیِ حرارتی هم ناممکن بوده؛ زیرا فضا بیش‌از‌اندازه سرد است. ازسویی، گیرنده‌های مغناطیسی هم عمل نمی‌کنند؛ زیرا خاصیت آهنربایی در فضا یعنی هیچ! پس، فعلاً دستِ‌کم برای تبدیل قطعات بزرگ به قطعات ریزتر که بی‌خطر باشند؛ تنها راه ممکن، انهدام آنهاست. در گزارشی که Business Insider در 29 مارچ 2018 منتشر کرده؛ از قول بیل آیلور (مهندس هوافضا و متخصص در جوشکاری خارج از جو) که برای مجموعه غیرانتفاعی Aerospace Corporation کار می‌کند؛ آورده: «زباله‌های فضایی صدهاسال در فضا رها می‌مانند و این زمان، برای قطعات تجهیزات متلاشی‌شده ماهوارههای ژئواستاتیک که در مدارهای بالاتر فعالیت میکنند؛ به هزاران‌سال نیز می‌رسد». این گزارش همچنین اشاره می‌کند که براساسِ بررسی‌های مجموعه نظارتی SSN؛ حدود 14هزار زباله فضایی کنترل‌نشده وجود دارد که خطراتی بالقوه برای آینده علم هوافضا محسوب می‌شوند؛ این‌درحالی‌ست‌که باید بدانیم عمده زباله‌های فضایی، در مدار نزدیک زمین معلق مانده‌اند؛ یعنی چیزی حدود 402کیلومتری ما و اندک تجهیزاتی در مدارهای بالاتر به اکتشاف می‌پردازند. پس، خطر سقوط زباله‌های فضایی به زمین نیز غیرمحتمل نیست. دراین‌باره گزارش Business Insider چنین می‌نویسد: «روسیه را باید مقام اول کشورهایی با دانش فضایی دانست که بیشترین سقوط زباله‌های فضایی بر زمین را هم داشته‌اند؛ 21هزار و 661مورد! سپس نوبت به آمریکایی‌ها می‌رسد که 12هزار و 453مورد سقوط را تجربه کرده‌اند. چین بهنوعی درحوزه علوم فضایی تازه‌وارد محسوب می‌شد؛ چون اولین ماهواره خود را در 1970 به فضا فرستادند. میزان سقوط زباله‌های تحقیقاتی آنها هم به پنج‌هزار و 213مورد می‌رسد». احتمالاً با آنچه برای اول آپریل 2019 پیش‌بینی شده؛ چینی‌ها چندقدم دراین‌رده‌بندی صعود خواهند کرد!