چگونه «اکران سینمایی» سر از تلویزیون درآورد؟!
سالیان گذشته تولید فیلم‌ها به دودسته تولید آثار تلویزیونی و سینمایی تقسیم می‌شد، به‌طوری‌که برخی فیلم‌ها برای مدیوم تلویزیون و برخی‌دیگر برای مدیوم سینما تولید می‌شدند هرچند امکان پخش تلویزیونی برخی آثار سینمایی بعد از اکرانش در سینما وجود داشت. نوروز سال گذشته برای اولین‌بار بدعتی دراین‌چرخه ایجاد شد، دو فیلم «تک‌تیرانداز» ساخته بنیاد فرهنگی روایت فتح و «یدو» ساخته مشترک بنیاد سینمایی فارابی و کانون پرورش‌فکری کودکان‌ونوجوانان قبل از اکران سینمایی وارد کنداکتور نوروزی سیما شدند. این اتفاق درآن‌زمان به‌بهانه شیوع ویروس کرونا و استقبال کم مردم از سینماها به‌دلیل خطر بیماری بود، اتفاقی‌که در شرایط دوری مردم از پرده نقره‌ای موردتحسین واقع شد. همان‌سال سعید خانی پخش‌کننده سینما و مدیر مؤسسه پخش خانه فیلم درواکنش‌به پخش تلویزیونی دو فیلم مذکور گفته بود: «پخش فیلم‌های جدید ازطریق تلویزیون سبب انتشار نسخه قاچاق فیلم می‌شود و البته می‌دانیم که فیلم‌ها خودشان را فدای شرایط کرده‌اند». این پخش‌کننده ادامه داد: این‌کار فقط به‌شرطی می‌تواند خوب باشد که تلویزیون آن‌قدر پول خرید پخش را بدهد که ۸۰ درصد هزینه‌های تولید فیلم جبران شود، چون با آنچه تاکنون دراین‌بخش وجود داشته ۱۰۰ درصد به‌ضرر صاحبان فیلم‌ها خواهد بود و سینما به‌مخاطره می‌افتد. بعد از انجام این‌کار در سال گذشته ظاهراً این‌اقدام معنای خود را ازدست‌داده است؛ چراکه نوروز ۱۴۰۲ هم با پخش تلویزیونی چند فیلم سینمایی قبل از اکران سینمایی‌شان همراه بود تا این‌کار مجدداً اتفاق افتاده و فیلم‌های «هوک»، «های‌پاور» و «شماره ۱۰» در ایام نوروز از تلویزیون پخش شوند. اگر نیم‌نگاهی به‌نام آثار پخش‌شده از قاب تلویزیون و پیشینه آن‌ها داشته باشید به یک نام مشترک در تمامی آثار می‌رسید؛ بنیاد سینمایی فارابی مالک تمامی این آثار است. شاید فکر کنید که این فداکاری فارابی به‌نفع مخاطب باشد؛ اما درحقیقت این بنیاد سینمایی با فروش فیلم‌ها به صداوسیما بخشی از ضرر مالی خود از ساخت آن‌ها را جبران کرده و فیلم‌هایی را که امیدی به جبران هزینه‌های آن در گیشه سینما ندارد را به سیما سپرده است. در نگاه اول این‌موضوع می‌تواند برای فارابی اقدامی مثبت جلوه کند؛ اما سینماگران و سازنده‌های فیلم‌ها نظر دیگری دارند و ابعاد پنهان ماجرا نشان می‌دهد که درواقع پول بیت‌المال صرف آثاری شده که کیفیت چندانی ندارند. محمدرضا شرف‌الدین (تهیه‌کننده) دراین‌باره می‌گوید: اینکه ما روی فیلم‌هایی سرمایه‌گذاری کنیم که مصرف‌کننده‌شان هم خود دولت است کاری است که بنده موافق آن نیستم. فیلم باید با حفظ ارزش‌های دینی و انقلابی در پسند مخاطبان باشد. مهدی عظیمی میرآبادی تهیه‌کننده «های‌پاور» بعد از اعلام خبر پخش تلویزیونی این فیلم در مصاحبه‌ای گفته بود: «علی‌القاعده وقتی فیلمی در فرمت سینمایی تولید می‌شود، این‌گونه نیست که به‌دنبال اکران عمومی آن نباشند. شخصاً هم اصولاً موافق پخش تلویزیونی فیلم سینمایی قبل از اکران عمومی آن نیستم. زمانی هست که این قاعده گذاشته می‌شود که برخی از تولیدات سینمایی مستقیماً برای پخش از تلویزیون ساخته پخش می‌شود، اما معمولاً این‌گونه نیست. من سال گذشته هم با پخش تلویزیونی فیلم «تک‌تیرانداز» موافق نبودم و تمام تلاشم را هم کردم که دوستان بنیاد روایت را قانع کنم این‌کار را نکنند، اما چون مالک فیلم تصمیمش را گرفته بود، درنهایت نتوانستم جلواش را بگیرم. دراین‌موارد تصمیم‌گیر اصلی مالک فیلم است. شاید مالک طبق منافع اقتصادی و یا برخی ملاحظات دیگر دست به چنین تصمیمی بزند. مهدی عظیمی میرآبادی دراین‌باره گفت: همان‌طورکه پخش تلویزیونی فیلم «تک‌تیرانداز» به اکران سینمایی آن آسیب زد، تکرار این‌کار برای فیلم‌های دیگر هم مناسب نیست چراکه هزینه تبلیغات اکران در سینما را غیرقابل‌توجیه می‌کند. البته به‌طورکلی معتقدم این روش درستی نیست که تلویزیون تلاش می‌کند کاستی‌های خود را ازطریق پخش فیلم‌های رونمایی‌شده در جشنواره فجر که هنوز به اکران عمومی نرسیده‌اند جبران کند. هوک یکی‌دیگر از تولیدات بنیاد سینمایی فارابی بود که بدون آنکه اکران عمومی شود به تلویزیون واگذار شد. علی آشتیانی‌پور (تهیه‌کننده فیلم هوک) دراین‌باره می‌گوید: تصور دوستان فارابی این‌است‌که باتوجه‌به دو نوبت نمایش محدود فیلم در تلویزیون و وضعیتی که این‌روزها تلویزیون ازنظر مخاطب دارد، لطمه‌ای به اکران عمومی فیلم وارد نخواهد شد و ما امیدواریم همین‌گونه باشد. اعتقادم این‌است‌که فیلم لطمه خواهد خورد اما این تصمیم مربوط به حقوق مالکانه فیلم می‌شود که دراختیار فارابی است و بنده اطلاعی از جزییات آن ندارم. اگر توانستید از دوستان بپرسید تا پاسخ بدهند. یکی‌دیگر از آثاری که برخلاف نظر سازنده‌اش وارد پخش تلویزیونی شده بود «شماره 10» ساخته ابراهیم زرگرنژاد و با تهیه‌کنندگی ابراهیم اصغری است، تهیه‌کننده‌ای که پیش‌ازاین و در سال گذشته هم تجربه پخش تلویزیونی فیلم «تک‌تیرانداز» را به‌عنوان تهیه‌کننده این اثر داشته است، فیلمی که بعد از پخش از تلویزیون وارد چرخه اکران سینمایی هم شد و البته با شکست قبل پیش‌بینی هم مواجه شد. اصغری هم مانند تهیه‌کننده «های‌پاور» به این اتفاق واکنش نشان داد؛ اما در مصاحبه خود انتقادات و مطالب جدیدی را مطرح کرد. اصغری پیش از پخش فیلمش از صداوسیما نامه‌ای به رئیس این سازمان نوشت و خواستار عقب‌افتادن پخش تلویزیونی «شماره ۱۰» شد. وی پس از عدم‌پذیرفتن درخواستش ازطرف سیما و پخش این فیلم در مصاحبه‌ای گفت: به‌هرحال مالک فیلم، بنیاد سینمایی فارابی است و طبق تصمیم بنیاد، فیلم جهت پخش به سازمان صداوسیما واگذار شده بود. انتقاد من بیشتر به همین سازمان است که از دو،سه‌سال‌قبل اقدام به خریداری حق پخش فیلم‌های سینمایی اکران‌نشده به‌ویژه فیلم‌های دفاع مقدسی می‌کند. من این تجربه را برای فیلم «تک‌تیرانداز» هم داشتم و هرچه پیگیری کردیم فیلم پیش از اکران پخش نشود، موفق نشدیم. این‌رویه اشتباه در دوره قبلی مدیریت صداوسیما شروع شد و هنوزهم ادامه دارد چراکه شاید تصور می‌کنند بااین‌کار می‌توانند مخاطب خود را افزایش دهند درحالی‌که اساساً چنین‌کاری ابتدا به‌ضرر سینمای دفاع مقدس و بعد هم خود سینماست. اصغری از نفع صداوسیما گفت و البته ناگفته هم پیداست که این‌کار به میزان مخاطبین رسانه ملی خواهد افزود و شاید به‌جهت تأمین مالی برای فارابی نیز، برای این دو نهاد حاکمیتی دوسر برد باشد. هرچند بااین‌همه بازهم پرسش‌های بسیاری بی‌پاسخ می‌ماند. مطابق با گفته‌های این دو تهیه‌کننده تداوم این اتفاق برای سینما و اهالی‌اش اتفاق ایدئالی نبوده و تنها گوشه‌ای ضرر مالی فارابی را تأمین می‌کند، اما سؤال اینجاست که بنیاد ملی سینمای ایران که وظیفه پربار کردن سینما ارتقا سطح آن‌را دارد چرا چندوقتی است به‌جای مدیوم تخصصی خود فیلم را برای تلویزیون تولید می‌کند. رضا منتظری روزنامه‌نگار و منتقد سینما درباره پخش آثار سینمایی که هنوز روی پرده سینما نرفته‌اند اما روی آنتن شبکه‌های تلویزیون آمدند، عنوان کرد: این اتفاق بسیار متأثرکننده است؛ اولاً چه علتی دارد که ما در سینما با بودجه سینما، آثار تلویزیونی تولید کنیم و این همان بحثی که سال‌هاست مطرح می‌شود. کشور فیلم‌هایی نازل ازنظر ساختاری و محتوایی که در قالب تله‌فیلم می‌گنجند، تولید می‌کند و نهادهای سینمایی از بودجه سامانمند برای تولید این آثار استفاده می‌کنند. معتقدم که اگر یک‌مقدار درایت و تدبیر بیشتری در مدیران سینمایی صورت بگیرد و نگاه جدی‌تری به پدیده هنر هفتم وجود داشته باشد، اوضاع کمی سامان پیدا می‌کند. عجیب‌تر دررابطه‌با پخش تلویزیونی آثار سینمایی اتفاقی بود که چندی‌پیش رخ داد و البته با پای اثری از بنیاد سینمایی فارابی در میان بود. سینمایی «بچه‌های طوفان» ساخته بنیاد سینمایی فارابی است که درحال‌حاضر اکران شکست‌خورده‌ای را روی پرده سینما تجربه می‌کند و تاکنون مطابق با آمار سمفا تنها ۴۷۶ مخاطب را روانه سالن‌های سینما کرده است. این فیلم ناگهانی و در اتفاقی بی‌سابقه روز ۱۲ فروردین‌ماه در کنداکتور پخش شبکه امید قرار گرفت تا هم‌زمان با اکران در سینما پخش تلویزیونی را نیز تجربه کند. البته این اتفاق با تلاش کارگردان به‌سرانجام نرسید و البته صادق دقیقی مشارکت فارابی را هم در ساخت «بچه‌های طوفان» رد کرد و گفت این بنیاد تنها ۲۰۰ میلیون‌تومان به این فیلم کمک کرده است. طبیعتاً فارابی با این‌مقدار مشارکت توانایی تصمیم‌گیری برای پخش تلویزیونی فیلم را نداشته و این‌گونه ساخته صادق صادق‌دقیقی از پخش تلویزیونی هم‌زمان با اکران در سینما نجات پیدا کرد. در میان تمام این گزاره‌ها نباید فراموش کرد این‌روزها، اصلی‌ترین دغدغه سازمان سینمایی و نهادهای مرتبط با سینما باید معطوف به‌سمت‌وسوی رونق‌گرفتن دوباره سینمای کشور باشد. اکران فیلم‌ها در سالن‌های سینما، می‌تواند فرصت خوبی برای سینمای کشور به‌وجود آورد. هرچه فیلم‌ها قبل از اکران ازطریق مدیوم‌های دیگر پخش شوند، سبد سینما از وجود این فیلم‌ها خالی می‌شود. در آخر اینکه بسیاری از منتقدان این‌موضوع را پدیده‌ای شوم برای سینمای کشور می‌دانند. منتظری درهمین‌باره اظهار کرد: متأسفانه نه‌تنها شاهد سامان این اتفاق نیستیم بلکه همچنان اتفاقات عجیب‌وغریب‌تری را شاهد هستیم و جالب است که قبل از اکران یک فیلم، تلویزیون آن اثر را خریداری می‌کند تا آن‌را پخش کند. همچنین علاوه‌بر اهمال مدیران سینمایی، این‌شرایط نشان‌دهنده کاسب بودن تهیه‌کنندگان فعال سینما است و معلوم می‌شود این‌افراد چقدر به‌فکر تجارت هستند. هم بودجه دولت را برای تولید فیلم می‌گیرند و هم منتظر اکران نمی‌مانند و آن اثر را به تلویزیون می‌فروشند. در تحلیل نهایی اگرچه پخش فیلم‌های سینمایی از تلویزیون به سود این رسانه است، ولی به اقتصاد سینما ضربه می‌زند. چراکه اکران این فیلم‌ها پس از پخش در تلویزیون، دیگر امکان‌پذیر نیست و اگر هم اتفاق بیفتد باتجربه‌ای مشابه با فیلم «تک‌تیرانداز» مواجه خواهد شد و کسی خواهان دیدنشان در سینما نخواهد بود./ فارس