«زلزله طبس»؛ شدیدترین زلزله معاصر ایران
اواخر تابستان سال ۱۳۵۷، در بحبوحه مبارزات مردم ایران علیه رژیم طاغوت وقتی بیست‌وپنجمین روز شهریور به غروب نزدیک شد، زلزله‌ای روی داد که همچنان «شدیدترین زلزله ثبت‌شده در ایران» گفته می‌شود. اکثر اهالی شهر و روستاهای «طبس» با تاریکی هوا به خانه‌های خود بازگشتند؛ اما پیش از فرارسیدن سیاهی شب، ساعت در 19:36 ثابت ماند؛ زمانی‌که گسل نایبندان تا طبس فعال شد و زمین‌لرزه‌ای با قدرت ۷.۴ریشتر در عمق ۱۰کیلومتری؛ و فاصله ۱۵کیلومتری مرکز شهرستان به‌وقوع پیوست. این زلزله مهیب، طبس و روستاهای بخش مرکزی آن‌را تا شعاع ۳۰کیلومتری تخریب کرد و تلفات آن تا بیش از ۲۵هزارنفر نیز برآورد شد. کمتر از یک‌ماه از آتش‌سوزی سینما «رکس» آبادان (۲۸ مردادماه ۱۳۵۷) و هشت‌روز از «جمعه سیاه» (سرکوب خونین تظاهرکنندگان انقلابی در میدان ژاله تهران، ۱۷ شهریورماه ۱۳۵۷) گذشته بود. درشرایطی‌که ایران در کوران مبارزات انقلاب قرار داشت، در تاریکی شب، شهر زیبا و تاریخی «طبس» در چشم‌برهم‌زدنی به تلی از آوار تبدیل شد و ایران را در غمی فراموش‌نشدنی فروبرد. کانون زلزله در نزدیکی کریت بود و خرابی‌ها از دیهوک در جنوب‌شرق تا اصفهک و بعد شهر «طبس» گسترش می‌یافت و زمین در کسری‌ازثانیه خانه‌های قدیمی، کاه‌گلی، کم‌مقاوم و سازه‌های غیرمقاوم طبس و صاحبان آن‌ها را بلعید و شهر تاریخی «طبس» با قدمت بیش از 1000سال کلاً ویران شد. طبق شواهد موجود؛ پس از رخداد زلزله اثری از این‌شهر زیبای تاریخی حاشیه کویر مرکزی ایران باقی نماند و مساجد دومنار و جامع و ارگ طبس همگی با خاک یکسان شدند. برپایه آمار رسمی مرکز آمار ایران؛ شمار کشته‌شدگان در «طبس» و روستاهای اطراف حدود شش‌هزار و ۳۶۳نفر اعلام شد اما باتوجه‌به‌اینکه به‌دلیل جو هیجان‌زده پس از زلزله، امکان ثبت دقیق تعداد کشته‌ها وجود نداشت، تلفات تا بیش از ۲۵هزارنفر برآورد شد. «طبس» تا قبل از این زمین‌لرزه جزو مناطق با خطر نسبی متوسط پهنه‌بندی شده بود اما تحقیقات و پژوهش‌ها نشان داده به‌دلیل وضعیت خاص زمین‌شناسی، مستعد زلزله‌های با قدرت بالا بوده ولی ابزارهای موجود در گذشته، توان شناسایی این قابلیت را نداشت. آن‌روزها با وضعیت نابسامان سازمان امدادی کشور و محرومیت‌های «طبس» و استان‌های شرقی، کمبود راه‌ها و دسترسی‌ها کمک‌رسانی به بازماندگان دشوار بوده اما به‌دلیل هم‌زمانی برنامه بازسازی با وقوع انقلاب اسلامی و بالابودن روحیه جمعی، میزان مشارکت مردم و اقشار مختلف در بازسازی زیاد گزارش شده است؛ ویژگی مهمی که در حوادث ۴۵سال‌گذشته هم خود را نشان داد. اگرچه «طبس» داغ ۲۵ شهریور را فراموش نکرده و هر لرزه‌ای برایش یادآور این زلزله تلخ است اما این دیار به‌همت مردمانش از نو برخاست و باردیگر زنده شد. بعد از گذشت ۴۵سال از آن واقعه، جمعیت «طبس» به مرز چهاربرابری آن‌زمان رسیده و براساس سرشماری سال ۱۳۹۵؛ بیش از ۳۹هزارنفر اعلام شده است. روستای اصفهک «طبس» در زلزله به‌طورکامل تخریب شده بود و بعدازآن روستای جدیدی در کنار محل قدیم با مشارکت مردم ساخته شد که اکنون تبدیل به خانه‌های بوم‌گردی و گردشگری شده است. «طبس» به‌دلیل فاصله نزدیک به گسل نایبندان، همچنان زلزله‌خیز است و ۲۲ شهریور پارسال زلزله‌ای با قدرت ۵.۱ریشتر حوالی عشق‌آباد روی داد و «طبس» را لرزاند.