گزارشی از مهم‌ترین تحولات جهان در سالی که گذشت ...
از آب‌وهوای آخرالزمانی گرفته تا خشونت ویرانگر و گفتگوهای پیشگامانه درمورد هوش مصنوعی و خطرات آن، نزدیک‌شدن میلیون‌هانفر به فقر، گرسنگی، شیوع مداوم و جدید درگیری‌های منطقه‌ای که زندگی میلیون‌هانفر را با چالش روبرو ساخت ... همگی از وقایعی‌ست که اخبار آن در سال 2023 منتشر شد. درحالی‌که جنگ‌های جدید فوران کرد، رقابت ژئوپلیتیکی میان قدرت‌های جهانی و قاره‌ای افزایش یافت؛ تاجایی‌که دیدار سران کشورهای رقیب به اخبار صفحه اول رسانه‌ها تبدیل شد. نهایتاً، خبرهای خوبِ کمی در سال 2023 به گوش مردم جهان رسید و سیاره‌ای که قبلاً در قرن گذشته قطبی شده بود را بیشتر به‌سمت قطبی‌شدن سوق داد. پس از تشدید تنش‌ها در 24 ژانویه در خط نبرد جبهه جنگ روسیه و اوکراین، ساعت «روز قیامت» روی «90ثانیه به‌وقت نیمه‌شب» تنظیم شد؛ ساعتی که نشان می‌دهد جهان چقدر به یک فاجعه بزرگ یا جنگ هسته‌ای تمام‌عیار نزدیک است. این تنظیم ساعت از زمان ایجاد آن در 1947، به نزدیک‌ترین حالت به ساعت روز قیامت رسید. مطلب پیش رو به مهم‌ترین رخدادهای جهان در سالی که گذشت (2023) می‌پردازد.
اوایل سال 2023 امیدها زیاد بود که یک حمله متقابل ازسوی ارتش اوکراین ممکن است کنترل روسیه بر شرق اوکراین و احتمالاً کریمه را بشکند. حمله متقابل موردانتظار در اوایل ژوئن آغاز شد. علیرغم تحمیل خسارات گسترده به روس‌ها، خطوط نبرد به‌سختی حرکت کردند. ارتش روسیه از زمستان و بهار برای تدارک دفاعی استفاده کرده بود. روسیه درطول‌سال 2023 بیش از اوکراین قلمرو به‌دست آورد و در پاییز 2023 درمقایسه‌با پارسال، دوبرابر سرباز در اوکراین داشت. درهمین‌حال، عدم‌موفقیت اوکراین در غرب به‌ویژه در ایالات‌متحده، با مخالفت قانون‌گذاران جمهوری‌خواه از ارسال کمک بیشتر به کی‌یف، ظهور کرد. باتوجه‌به روندهای بلندمدت که به‌طور بالقوه به‌نفع روسیه است، درخواست‌ها برای چرخش اوکراین از حمله به دفاع یا آتش‌بس، افزایش یافته. به‌نظر می‌رسد رئیس‌جمهوری روسیه با توقف درگیری تا انتخابات نوامبر آینده در ایالات‌متحده که سرنوشت ریاست‌جمهوری را مشخص می‌کند مخالف است.
هند در اوایل 2023 به پرجمعیت‌ترین کشور جهان تبدیل شد. گزارش وضعیت جمعیت جهان UNFPA در سال 2023 تأیید کرد که جمعیت آن 1.43میلیاردنفر تخمین زده می‌شود. هند احتمالاً برای دهه‌های آینده پرجمعیت‌ترین کشور جهان باقی خواهد ماند. جمعیت هند نیز تاحدزیادی جوان است و 68درصد آن‌ها بین 15 تا 64سال سن دارند که جمعیت شاغل یک کشور محسوب می‌شود. حدود 25درصد بین 0 تا 14سال، 18درصد بین 10 تا 19سال، 26درصد بین 10 تا 24سال و هفت‌درصد بالای65سال است. این‌در‌حالی‌ست‌که جمعیت چین درحال‌کاهش و پیرشدن است. جمعیت‌شناسان پیش‌بینی می‌کنند جمعیت چین تا اواسط قرن 21 حدود 100میلیون‌نفر کاهش می‌یابد. درعین‌حال، جمعیت هند با میانگین سنی 39سال تا اواسط قرن باید به نزدیک به 1.7میلیاردنفر برسد. اگر چنین باشد، عواقب آن برای توازن قوا در آسیا می‌تواند قابل‌توجه باشد؛ البته این یک «اگر» بزرگ است.
در تاریخ 5 فوریه «پرویز مشرف» سیاست‌مدار ۷۹ساله پاکستانی که به‌دلیل بیماری در بیمارستانی آمریکایی در دوبی بستری بود، درگذشت. مشرف در ۱۱ اوت ۱۹۴۳ در دهلی‌نو هند به‌دنیا آمد. او که سال ۱۹۹۹ با یک کودتا قدرت را در پاکستان به‌دست گرفت، از ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۸ به‌عنوان رئیس‌جمهوری پاکستان فعالیت داشت. ریاست‌جمهوری او به‌دلیل رشد سریع اقتصادی و تلاش‌های اصلاح‌طلبانه‌اش، در سراسر جهان موردتحسین قرار گرفت. او قوانینی را برای حمایت از حقوق زنان به‌اجرا گذاشت و برای اولین‌بار به کانال‌های خبری خصوصی اجازه فعالیت داد اما استفاده او از ارتش برای سرکوب مخالفان و حمایت مستمر او از ایالات‌متحده درمبارزه‌با القاعده و طالبان افغانستان بود نهایتاً به سقوط او منجر شد.
بیش از 67000نفر پس از وقوع یک‌رشته زمین‌لرزه ویرانگر به‌قدرت 7.8ریشتر در بخش‌هایی از ترکیه و سوریه در 6 فوریه جان خود را از دست دادند. این یک تراژدی احساسی و شدیدترین زلزله ترکیه در 100سال‌گذشته بود. حدود 59000نفر در جنوب و مرکز ترکیه و بیش از 8000 شهروند در سوریه جان باختند. شهرهای تاریخی شانلی اورفه و حلب از شهرهایی بودند که به‌شدت آسیب دیدند.
با شروع 2023، به‌نظر می‌رسید تنش‌های ایالات‌متحده و چین درحال‌کاهش است و در نوامبر 2022، جو بایدن و شی جین‌پینگ در حاشیه اجلاس سران گروه 20 در بالی دیداری سازنده داشتند. آنتونی بلینکن؛ وزیر امور خارجه، قرار بود در ماه فوریه به پکن سفر کند تا درباره ایجاد «نرده‌های محافظ» در رقابت ژئوپلیتیکی فزاینده دو کشور گفتگو کند اما ناگهان یک بالون نظارتی چینی بر فراز ایالات‌متحده ظاهر شد. این بالن یک‌هفته در سراسر کشور حرکت کرد تااینکه جنگنده اف-22 رپتور نیروی هوایی ایالات‌متحده آن‌را در سواحل کارولینای جنوبی سرنگون کرد. پکن اصرار داشت بالون هنگام نظارت بر آب‌وهوا از مسیر منحرف شده؛ توضیحی که ایالات‌متحده آن‌را رد کرد. این حادثه باعث شعله‌ورشدن احساسات سیاسی در ایالات‌متحده شد و بلینکن را برآن‌داشت تا سفر به پکن را به‌تعویق بیندازد. نگران‌کننده‌تر اینکه مقامات چینی پس از سرنگونی بالون، تماس تلفنی لوید آستین؛ وزیر دفاع آمریکا را بدون پاسخ گذاشتند. بلینکن سرآخر در ژوئن برای آنچه مقامات وزارت امور خارجه مذاکرات «سازنده» نامیدند، به پکن سفر کرد. بااین‌حال، این گفتگوها واشنگتن را از اعمال محدودیت‌های اضافی بر تجارت با چین یا متقاعدکردن پکن برای کاهش فشار بر تایوان، فیلیپین و نیروهای نظامی ایالات‌متحده در آسیا بازنداشت.
در 17 مارس، دادگاه کیفری بین‌المللی حکم بازداشت ولادیمیر پوتین؛ رئیس‌جمهوری روسیه را به‌جرم جنایات جنگی و اخراج اجباری کودکان از مناطق تحت‌اشغال روسیه در اوکراین صادر کرد.
انتخابات پارلمانی کشور فنلاند در ۲ آوریل برای انتخاب اعضای پارلمان برگزار شد. حزب ائتلاف ملی اپوزیسیون (KOK) به‌رهبری پتری اورپو، با کسب 20.8درصد از آرای عمومی ملی و کسب ۴۸ کرسی در پارلمان، سومین نتیجه برتر را در تاریخ این حزب به‌دست آورد. در ماه ژوئن پارلمان فنلاند، پتری اورپو را با 107 رأی موافق مقابل 81 رأی مخالف به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب کرد.
در 4 آوریل با تأیید رسمی اعضای ناتو، فنلاند رسماً به‌عنوان سی‌ویکمین عضو این پیمان به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ملحق شد. عضویت فنلاند در ناتو با وجود تهدیدات همیشگی کرملین در لحظه ورود این‌کشور به پیمان ناتو بدون پاسخ روسیه همراه بود. مقامات روسیه در دهه اخیر چندین‌بار اعلام کردند پیوستن کشورهای فنلاند و سوئد و نیز اوکراین به ناتو یعنی محاصره این‌کشور توسط این پیمان و به‌بیانی «اعلان‌جنگ غیررسمی» به روسیه است. احتمالاً در آینده نزدیک سوئد نیز به این سازمان ملحق شود.
سال 2023 قرار بود سالی باشد که سودان به یک دموکراسی تبدیل شود. درعوض مردم سودان دچار جنگ داخلی شدند. این، ریشه در اعتراضاتی داشت که ارتش سودان را در آوریل 2019 به سرنگونی دیکتاتور دیرینه این‌کشور «عمر البشیر» سوق داد. حکومت‌نظامی جدید با گروه‌های غیرنظامی برای تقسیم قدرت و تلاش برای برگزاری انتخابات به توافق رسید. در اکتبر 2021، عبدالفتاح البرهان؛ رئیس نیروهای مسلح سودان (SAF) و محمد حمدان «حمدی» دقلو؛ رئیس شبه‌نظامیان نیروهای واکنش سریع (RSF) کودتای دیگری را رهبری کردند. در دسامبر 2022، این دو مرد تسلیم فشار مردم شدند و توافق کردند که یک انتقال دوساله به حکومت غیرنظامی را رهبری کنند. آن توافق برهان و همدی را با هم برابر کرد و خواستار ادغام RSF در SAF شد؛ اما توافق قوام نیافت. در 15 آوریل 2023، نیروهای RSF به پایگاه‌های SAF در سراسر کشور حمله کردند. تلاش‌ها برای مذاکره برای آتش‌بس به جایی نرسید. تا پاییز، نیروهای RSF بیشترِ خارطوم؛ پایتخت سودان را کنترل کردند، درحالی‌که SAF کنترل بندر سودان، بندر اصلی کشور را دراختیار داشت. جنگ به‌ویژه در دارفور شدید بود جایی‌که RSF اوایل دهه 2000 یک کمپین پاک‌سازی قومی را علیه جمعیت عمدتاً غیر عرب منطقه انجام داد. در آخر سال 2023، این جنگ بیش از 10هزار کشته و 5.6میلیون آواره برای سودان به‌ارمغان آورده است.
در 20 آوریل اسپیس‌ایکس استارشیپ، بزرگ‌ترین موشک تاریخ را پرتاب کرد که البته تنها چهاردقیقه پس از پرواز منفجر شد. موشک استارشیپ، قدرتمندترین موشکی بود که تابه‌حال ساخته شده است و قرار است روزی انسان را به مریخ ببرد. علیرغم انفجار موشک، مهندسان اسپیس‌ایکس پرتاب آن‌را جشن گرفتند.
دوسال‌گذشته تاریخ پرحادثه‌ای برای عمران‌خان بود. این بازیکن سابق کریکت در آوریل 2022 ازطریق درخواست عدم‌اعتماد از پست نخست‌وزیری پاکستان برکنار و سپس دستگیر و زندانی شد که در آن متهم به افشای جزئیات هدایای گران‌قیمت دریافت‌شده در دوران ریاست‌جمهوری شد. دستگیری او با روزهایی همراه شد که در آن حامیان وی با مجریان قانون درگیر شدند که از جمله این‌موارد می‌توان به یورش به مقر ارتش در راولپندی و اقامتگاه فرمانده ارتش در لاهور اشاره داشت. درعین‌حال، وقایع راه را برای بازگشت نواز شریف؛ نخست‌وزیر سابق که چهارسال در لندن در تبعید بود، باز کرد. بازگشت او درست وقتی قرار است انتخابات عمومی اوایل 2024 برگزار شود، به‌طور گسترده به‌عنوان مقدمه‌ای برای ضربه‌زدن به قدرت درنظر گرفته می‌شود.
هوش مصنوعی با انتشار ChatGPT به آگاهی عموم رسید. در سال 2023، فناوری مبتنی‌بر مدل‌های زبان بزرگ نه‌تنها بهتر شد؛ بلکه طبق گزارش‌ها، آخرین نسخه ChatGPT ده‌برابر پیشرفته‌تر از نسخه قبلی خود است. دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد سریعاً برای بهره‌برداری از پتانسیل آن اقدام کردند. این‌موضوع بحث‌های داغی را برانگیخت که آیا هوش مصنوعی دوران جدیدی از خلاقیت و شکوفایی انسان را راه‌اندازی می‌کند یا جعبه پاندورایی را باز می‌کند که آینده‌ای کابوس‌وار به‌همراه دارد. اخیراً جفری هینتون؛ از پیشگامان هوش مصنوعی، شغل خود را در گوگل رها کرد تا درباره خطرات هوش مصنوعی هشدار دهد و رهبران فناوری مانند ایلان ماسک و استیو وزنیاک نامه‌ای سرگشاده امضا کردند که هشدار می‌داد هوش مصنوعی یک «خطر عمیق برای جامعه و بشریت» است.
در تاریخ 14 مارس OpenAI GPT4، نسخه ارتقا یافته ربات هوش مصنوعی محبوب خود را منتشر کرد. بعد از افشای سرقت اطلاعات شخصی کاربران در ایتالیا دولت این‌کشور در تاریخ 31 مارس، تنها دوهفته‌بعد از انتشار این نسخه از هوش مصنوعی، استفاده از آن‌را به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی داده‌ها در کشور، ممنوع اعلام کرد. نهایتاً ChatGPT در ماه بعد با تغییراتی بازیابی شد که به کاربران اجازه می‌داد از استفاده ربات چت از داده‌های خود جلوگیری کنند. همچنین در تاریخ 30 اکتبر جو بایدن؛ رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده، فرمان اجرایی را برای هدایت استفاده از هوش مصنوعی در سازمان‌های فدرال امضا کرد.
انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در می ۲۰۲۳ هم‌زمان با انتخابات پارلمانی جهت تعیین رئیس‌جمهوری برای یک‌دوره پنج‌ساله برگزار شد. اولین‌بار بود که انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه به دور دوم کشید. براساس نتایج دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه در تاریخ 28 ماه می، رجب طیب اردوغان نامزد ائتلاف جمهور با کسب نزدیک به ۲۷میلیون رأی معادل ۵۲.۱۱درصدی آرای مردمی، توانست با اختلاف چهاردرصد رقیبش کمال قلیچدار اوغلو را شکست دهد و پیروز سیزدهمین‌دوره انتخابات شود. در پایان شورای‌عالی انتخابات ترکیه اعلام کردند: درجریان دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری بیش از ۸۵درصد مردم این‌کشور رأی دادند.
در 18 ژوئن زیردریایی تیتان حامل پنج سرنشین در اقیانوس اطلس شمالی منفجر شد. این شناور بخشی از یک مأموریت گردشگری در اعماق دریا برای بازدید از لاشه 111ساله تایتانیک در عمق بیش از 12000فوتی زیر آب بود. استاکتون راش؛ مدیرعامل شرکت «اوشن گیت» پل هنری نرگئولت؛ کاشف فرانسوی، هامیش هاردینگ؛ تاجر بریتانیایی و شهزاده داوود؛ تاجر پاکستانی-بریتانیایی از افرادی بودند که در این زیردریایی حضور داشتند.
در 19 ژوئن سیلویو برلوسکنی؛ نخست‌وزیر اسبق ایتالیا در سن ۸۶سالگی درگذشت. این سرمایه‌دار رسانه‌ای که بین ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۱ سه دولت ایتالیا را رهبری کرد و حزب وی «فورزا ایتالیا» نام داشت و یکی از شرکای کوچک در ائتلاف حاکم فعلی‌ست، مدتی بود که از سرطان خون رنج می‌برد.
در ۲۳ ژوئن، یوگنی پریگوژین؛ رهبر گروه واگنر مدعی شد که سربازان وزارت دفاع روسیه مواضع او را گلوله‌باران کرده‌اند. پریگوژین قول داد از وزارت دفاع انتقام بگیرد. به‌دستور پریگوژین نیروهای واگنر برای سرنگون‌کردن فرماندهان نظامی روسیه وارد خاک روسیه شدند و تا 200کیلومتری مسکو پیش رفتند و آنجا متوقف شدند، پریگوژین هشدار داد: اگر وزیر دفاع برکنار نشود نیروهایش سمت مسکو حرکت می‌کنند. با میانجیگری و ضمانت لوکاشنکو؛ رئیس‌جمهوری بلاروس، پریگوژین با ضمانت مصونیت امنیتی نیروهای خود را به بلاروس منتقل کرد اما این آغازی بر پایانش بود. در ۲۳ اوت ۲۰۲۳ جت حامل یوگنی پریگوژین در شمال مسکو سقوط کرد. پریگوژین و دیمیتری اوتکین که به‌عنوان «دست راست» پریگوژین شناخته می‌شد همراه هشت سرنشین جت کشته شدند. مقامات روسی در ۲۷ اوت ۲۰۲۳ مرگ رهبر واگنر را رسماً تأیید کردند. پس از سقوط هواپیما پوتین ضمن تسلیت به خانواده او، پریگوژین را مردی مستعد اما پیچیده توصیف کرد که در مناطق مختلف جهان به نتایج موفقیت‌آمیز برای روسیه دست یافت. پریگوژین، ۲۹ اوت ۲۰۲۳ در مراسمی خصوصی در گورستان پروخوستکوی سن‌پترزبورگ دفن شد اما شورش وی پیامدهای سیاسی بسیاری برای روسیه به‌همراه داشت که شاید با گذشت سال‌ها برخی از پیامدهای آن مشخص شود. درهرصورت حرکت نیروهای واگنر به‌سمت مسکو نشان داد مرزهای غربی روسیه و شرق اروپا به‌حدی هموار است که به‌راحتی می‌توان ازسوی یک نیروی مهاجم موردحمله قرار گیرد.
آنتونیو گوترش؛ دبیرکل سازمان ملل متحد در اوایل سال 2023 اعلام کرد امسال نیز ثابت کرد که عصر «جوشش جهانی» فرارسیده. «تغییر آب‌وهوا اینجاست، وحشتناک است؛ و این تازه آغاز راه است.» در 3 جولای دانشمندان آمریکایی بااستفاده‌از داده ماهواره‌های هواشناسی بالاترین دمای جهانی را ثبت کردند. دانشمندان آمریکایی معتقدند موج گرمای خارق‌العاده درنتیجه تغییرات اقیانوس‌هاست. به‌گفته آن‌ها «ال‌نینو» در اقیانوس اطلس جنوبی درحال‌بازگشت است. علاوه‌براین قاره آفریقا بدترین خشک‌سالی خود را در 40سال‌اخیر تجربه کرد.
در ۲۶ جولای ۲۰۲۳، فرماندهان نظامی نیجر، محمد بازوم؛ رئیس‌جمهوری این‌کشور را بازداشت کردند. این کودتا توسط گارد ریاست‌جمهوری نیجر به‌فرماندهی ژنرال عبدالرحمان چیانی انجام شد. هم‌زمان گروه دیگری از کودتاچیان سرنگونی وی را اعلام و مرزها را بستند، مؤسسات دولتی را به‌حالت تعلیق درآورده و ضمن تشکیل حکومت‌نظامی، منع آمدوشد را اعلام نمودند. این پنجمین کودتای نظامی موفق است که از زمان استقلال این‌کشور در ۱۹۶۰ صورت گرفت. متعاقباً جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اِکُواس) با تشکیل یک نشست اضطراری در روز ۳۰ جولای، تحریم‌های شدید علیه نیجر و عوامل کودتا در آن برقرار کرد. به‌گفته برخی منابع داخلی، چیانی پیش‌ازاین قرار بود ازسوی بازوم از وظایف خود برکنار شود که چیانی با یک اقدام پیش‌دستانه بازوم را از قدرت خلعید کرد.
پانزدهمین نشست سران قدرت‌های نوظهور اقتصادی 22 تا 24 اوت در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی برگزار شد. ازآنجاکه آفریقای جنوبی عضو رسمی دادگاه کیفری بین‌المللی‌ست، حکم دستگیری پوتین ازسوی دادگاه کیفری بین‌المللی، میزبان نشست یعنی آفریقای جنوبی را در وضعیت سختی قرار داد و نهایتاً منجر به ماندن پوتین در خانه شد. از نتایج نشست می‌توان به اعطای عضویت کامل به شش کشور جدید ازجمله ایران، تأکید کرد. ایران، آرژانتین، مصر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اتیوپی از ژانویه ۲۰۲۴ به‌عنوان عضو رسمی بریکس به‌شمار خواهند رفت.
پس‌لرزه‌های فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پس از سه‌دهه همچنان احساس می‌شود. کشورهایی که از فروپاشی اتحاد سابق بیرون آمدند، مرزهایی داشتند که اغلب با محل زندگی گروه‌های ملی همسو نبود و بذر درگیری را پاشید. در اواخر 1991، قره‌باغ کوهستانی اعلام استقلال کرد و جنگ بین ارمنستان و آذربایجان آغاز شد؛ اما جنگ در سال 1994 با آتش‌بس به میانجیگری روسیه پایان یافت. آتش‌بس تا آغاز درگیری‌های گسترده در سپتامبر 2020 ادامه یافت. در سپتامبر آذربایجان طی چندروز، قلمرویی را که قبلاً کنترل نکرده بود تسخیر کرد و اعلام کرد که «ادغام مجدد» منطقه محصور را آغاز خواهد کرد. طی یک‌هفته، بیش از 100هزار ارمنی یا تقریباً 85درصد از جمعیت قره‌باغ کوهستانی به ارمنستان گریختند. این مهاجرت اعتراضاتی را در ارمنستان به‌دلیل ناکامی دولت این‌کشور در محافظت از هم‌وطنان ارمنی برانگیخت و این پرسش را مطرح کرد که چرا روسیه از نابودی این‌منطقه جلوگیری نکرد. امنیت ارمنی‌های باقی‌مانده در قره‌باغ کوهستانی می‌تواند نقطه آتش ادامه‌دار بین ارمنستان و آذربایجان باشد.
در تاریخ 8 سپتامبر زمین‌لرزه‌ای به‌بزرگی 6.8ریشتر منطقه مراکش-صافی را لرزاند و براساس گزارش تلویزیون دولتی مراکش شمار کشته‌شدگان زلزله به 2700نفر رسید و بسیاری ساختمان‌ها و بناهای تاریخی در مراکش آسیب دیده‌اند. این زمین‌لرزه در اسپانیا، پرتغال و الجزایر نیز احساس شد.
هجدهمین نشست گروه 20 به‌میزبانی دهلی‌نو در روزهای ۹ و ۱۰ سپتامبر برگزار شد. دراین‌نشست رهبران اقتصادهای بزرگ جهان حضور داشتند. بااین‌حال غیاب رهبران چین و روسیه بیش از حضور رؤسای جمهوری آمریکا و کشورهای اروپایی بازتاب رسانه‌ای داشت. برخی غیبت «شی» در نشست سران را آشکارترین نشانه تنش شدید حاکم بر روابط بین دو همسایه خواندند. از زمان به‌قدرت‌رسیدن رئیس‌جمهوری چین در اواخر سال 2012، این اولین‌باری بود که شی جین بینگ در نشست گروه 20 شرکت نمی‌کند.
در 11 سپتامبر طوفان مدیترانه‌ای دانیل به شرق لیبی رسید و سیل ناشی‌ازآن تنها در منطقه درنه در شرق بیش از 3200 کشته، حدود 7000 مجروح و بیش از 2400نفر مفقود برجا گذاشت. فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های هلال‌احمر و صلیب‌سرخ نیز پیش‌تر از شمار «بسیارزیاد» تلفات این سانحه طبیعی در مناطق شرقی لیبی خبر داده و اعلام کرده تعداد مفقودشدگان حدود ۱۰هزار است.
روز سه‌شنبه 12 سپتامبر کیم جونگ اون؛ رهبر کره شمالی، با قطار ضدگلوله سبزرنگ مخصوص خود و برای شرکت در «مجمع اقتصادی شرق» وارد روسیه شد. این مجمع از ۱۰ تا ۱۳ سپتامبر در شهر ولادی‌وستوک روسیه برگزار شد. یک‌ماه‌قبلش نیز سرگئی شویگو؛ وزیر دفاع روسیه همراه یک هیئت بلندپایه نظامی ارتش روسیه برای شرکت در آیین سالروز استقلال کره شمالی به پیونگ‌یانگ رفت و کنار کیم از نمایشگاه صنایع تسلیحاتی آن‌کشور بازدید کرد. ارزیابی‌ها در غرب درمورد احتمال معامله نظامی بین دو طرف بیشتر مطرح شد.
در ماه سپتامبر امانوئل مکرون؛ رئیس‌جمهوری فرانسه، اعلام کرد نیروهای نظامی فرانسه را از نیجر خارج می‌کند و سفیر خود را از این‌کشور فراخواند. این‌اقدام در‌پی کودتای چندماه‌قبلش در نیجر صورت گرفت که منجر به برکناری رئیس‌جمهوری این‌کشور شد. خروج نیروهای فرانسه از نیجر، پس از خروج نیروهای این‌کشور از مالی و بورکینافاسو در سال‌های اخیر، اقدام مهم در سیاست فرانسه در آفریقا محسوب می‌شود. فرانسه هزاران نیرو را در آفریقا مستقر کرده بود تا با گروه‌های جهادی منطقه مبارزه کند.
در 7 اکتبر سه زمین‌لرزه بزرگ هرکدام به‌بزرگی 6.3ریشتر، به‌همراه چندین پس‌لرزه، ولایت هرات در غرب افغانستان را به لرزه درآورد که این زمین‌لرزه‌ها در شهر مشهد و برخی از شهرهای ایرانی نزدیک هرات نیز حس شد. به‌گفته سخنگوی وزارت بلایای طبیعی، تعداد کشته‌شدگان به ۲۴۴۵نفر و تعداد مصدومان به بیش از 2000نفر رسید.
وضعیت خاورمیانه در اواخر سپتامبر تقریباً در وضعیت سفید قرار داشت. توافقات ابراهیم و گمانه‌زنی‌ها مبنی‌براینکه عربستان سعودی ممکن است به‌زودی روابط دیپلماتیکی با رژیم اسرائیل برقرار کند، زیاد بود. آتش‌بس در جنگ داخلی یمن برقرار بود. این‌روندها، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا را برآن‌داشت تا اعلام کند: «منطقه خاورمیانه امروز ساکت‌تر از دودهه‌اخیر است»؛ تنها هشت‌روز‌بعدش وضعیت منطقه به‌شدت تغییر کرد. در 7 اکتبر، حماس با آغاز یک عملیات ترکیبی پیچیده و غیرمنتظره به مناطق اشغالی حمله کرد و حتی تا عمقی از خاک سرزمین‌های اشغالی پیش رفت که از سال 1948 تا امروز در اشغال رژیم صهیونیستی بود. واکنش اسرائیل اما بسیارفراتر از انتظارات بین‌المللی حتی در غرب بود. اسرائیل با وعده نابودی حماس، حملات هوایی را علیه غزه آغاز و سپس به شمال غزه حمله کرد. یک مکث مذاکره با وساطت قطر در پایان نوامبر آزادی تقریباً 100 گروگان و مبادله اسرا را تضمین کرد؛ اما نبرد به‌زودی با حرکت نیروهای اسرائیلی به‌سمت جنوب غزه از سر گرفته شد. افزایش تلفات غیرنظامیان فلسطینی که بیشتر آن‌ها زن و کودک هستند، به شکایات جهانی مبنی‌بر ارتکاب جنایات جنگی توسط اسرائیل دامن زد. تا امروز نزدیک به 30هزار شهید و مفقود داشته و حدود 56هزار فلسطینی نیز زخمی شدند. نگرانی‌های اولیه مبنی‌براینکه درگیری با غزه ممکن است منجر به جنگی گسترده‌تر در خاورمیانه شود هنوز وجود دارد اما اینکه این درگیری چگونه پایان خواهد یافت و چه‌چیزی به‌دنبال‌آن خواهد آمد، همچنان یک سؤال باز است.
در تاریخ 17 و 18 اکتبر سومین مجمع «کمربند و جاده» در پکن برگزار شد. در افتتاحیه این مجمع، شی جین‌پینگ؛ رئیس‌جمهوری چین گفت: «امسال دهمین سالگرد طرح‌شدن ساخت مشترک ابتکار کمربند و جاده ازسوی من است. هدف اصلی از پیشنهاد این ابتکار، آموختن از جاده ابریشم باستانی، درنظرگرفتن ارتباط متقابل به‌عنوان خط اصلی و تقویت ارتباطات سیاسی، اتصال تأسیسات، تجارت بدون مانع، یکپارچگی مالی و پیوندهای مردمی با سایر جوامع، تزریق انگیزه جدید برای رشد اقتصادی جهان، گشودن فضای جدید برای توسعه و ایجاد بستر برای همکاری اقتصادی بین‌المللی‌ست». دراین‌مجمع هیئت‌هایی از 140 کشور و بیش از 30 سازمان جهانی شرکت کردند و شرکت‌کنندگان ثبت‌نام‌شده دراین‌اجلاس از 4000نفر فراتر رفت. از جمله رهبران کشورهایی که در سومین مجمع کمربند و جاده شرکت کرده‌اند، می‌توان به ولادیمیر پوتین؛ رئیس‌جمهوری روسیه، الکساندر ووچیچ؛ رئیس‌جمهوری صربستان، ویکتور اوربان؛ نخست‌وزیر مجارستان، وو ون تونگ؛ رئیس‌جمهوری ویتنام، نمایندگان طالبان و رؤسای جمهوری آرژانتین، شیلی، کنگو، اندونزی، قزاقستان، کنیا، لائوس، مغولستان، سریلانکا، ازبکستان، به‌همراه نمایندگان عالی‌رتبه کشورهای مختلف و همچنین آنتونیو گوترش؛ دبیرکل سازمان ملل متحد و دیلما روسف؛ رئیس بانک توسعه جدید، اشاره کرد. براساس گزارش‌ها تا ژوئن 2023، کشورهای در مسیر کریدور دریایی کمربند و جاده، به 117 بندر در 43 کشور رسیده بود و بیش از 300 شرکت کشتیرانی چینی و بین‌المللی به انجمن جاده ابریشم دریایی چین پیوسته‌اند.
در زمین‌لرزه‌ای به‌قدرت 6.4ریشتر در نیمه‌شب جمعه ۳ نوامبر در مناطق غربی کشور نپال، دست‌کم ۱۳۸ شهروند جان خود را از دست دادند و نزدیک به ۱۷۰تن مجروح شدند. این زمین‌لرزه همچنین در دهلی‌نو پایتخت هند نیز که در ۵۰۰کیلومتری استان کارنالی پرادش در نپال است، احساس شد.
نشست رهبران سازمان همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه (APEC) در 15 نوامبر در سانفرانسیسکو برگزار شد. 21 عضو مجمع APEC شامل: استرالیا، برونئی، کانادا، شیلی، چین، هنگ‌کنگ، اندونزی، ژاپن، کره جنوبی، مالزی، مکزیک، نیوزیلند، پاپوآ گینه‌نو، پرو، فیلیپین، روسیه، سنگاپور، تایوان، تایلند، آمریکا و ویتنام دراین‌نشست حضور داشتند. این اولین سفر شی جین‌پینگ به آمریکا از سال ۲۰۱۷ بود و شی جین‌پینگ؛ رهبر چین، درجریان اجلاس سران همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه APEC با جو بایدن؛ رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده در ملکی خارج از سانفرانسیسکو دیدار کرد. دو رهبر در گفتگوی خصوصی موضوعات زیادی را ازجمله آزادی شهروندان آمریکایی بازداشت‌شده در چین پوشش دادند. سه دستاورد اصلی اجلاس به‌طور گسترده موردانتظار بود. مبارزه با جریان فنتانیل و اجزای پیش‌ساز آن و ازسرگیری ارتباطات سطح‌بالا بین ارتش‌های دو کشور و سومین‌مورد کمتر پیش‌بینی‌شده درمورد خطرات هوش مصنوعی و مسائل ایمنی آن بود.
انتخابات سراسری آرژانتین در روز ۲۲ اکتبر برای انتخاب رئیس‌جمهوری، معاون رئیس‌جمهوری، اعضای کنگره ملی و فرمانداران استان‌ها برگزار شد. ازآنجاکه هیچ‌یک‌از نامزدهای ریاست‌جمهوری اکثریت را در مرحله اول به‌دست نیاوردند، در مرحله دوم که در ۱۹ نوامبر برگزار شد و خاویر میلئی؛ سیاست‌مدار راست‌گرای لیبرتاری آرژانتین با غلبه بر سرجیو ماسا برنده انتخابات سراسری شد. جالب اینکه آلبرتو فرناندز؛ رئیس‌جمهوری و کریستینا فرناندز دی‌کرشنر؛ معاون رئیس‌جمهوری و رئیس‌جمهوری سابق، علیرغم‌اینکه هر‌دو واجدشرایط برای دومین‌دوره متوالی بودند، برای انتخاب مجدد شرکت نکردند.
در تاریخ 29 نوامبر هنری کیسینجر؛ سیاست‌مدار مشهور آمریکایی-آلمانی در سن 100سالگی در منزل شخصی خود در ایالت «کنتیکت» درگذشت. کیسینجر در سال 1938 تنها کمی قبل از آغاز جنگ جهانی دوم در سن 15سالگی به‌همراه خانواده از شهر فورت آلمان به آمریکا مهاجرت کرد. کیسینجرِ جمهوری‌خواه درطول حیات سیاسی خود سمت‌های متعددی همچون مشاور امنیت ملی و وزارت امور خارجه را در دولت‌های نیکسون و فورد برعهده داشت.
در ماه نوامبر کارگران نساجی بنگلادش دراعتراض‌به دستمزدها، جاده‌ها را مسدود کردند و دست به اعتراضات صنفی زدند. بیش از 5000 کارگر شرکت‌کننده در تظاهرات درشرایطی‌که حداقل دستمزد کارگران بنگلادشی حدود ماهانه 75دلار است، خواستار حقوق ماهانه حداقل 208دلار (23000 تاکا بنگلادشی) هستند. 3500 کارخانه پوشاک فعال در آنجا 85درصد از 55میلیارددلار صادرات این‌کشور را تشکیل می‌دهند، اما چهارمیلیون کارگر دراین‌بخش تحت شرایط نامساعدی کاری قرار دارند.
کنفرانس بین‌المللی تغییرات آب‌وهوایی امسال (COP28)، به‌ریاست و میزبانی امارات متحده عربی در 30 نوامبر در شهر دبی برگزار شد. آینده سوخت‌های فسیلی، امنیت غذایی و اصلاح سیستم غذایی جهان، گرمایش زمین و خشک‌سالی‌های شدید از موضوعات مطرح‌شده در نشست بود. حدود 200 کشور جهان بر سر کاهش تولید سوخت‌های فسیلی به توافق رسیدند. باید اشاره داشت که ایران دراین‌اجلاس به‌علت حضور رژیم اسرائیل شرکت نکرد. همچنین سال آینده اجلاس COP29 به‌میزبانی باکو در جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود.
در تاریخ 3 دسامبر رأی‌دهندگان در ونزوئلا صلاحیت دادگاه بین‌المللی دادگستری (ICJ) درمورد اختلاف ارضی آنجا با گویان را رد کردند و در همه‌پرسی 3 دسامبر از ایجاد یک کشور جدید در منطقه نفت‌خیز احتمالی اسکیبو حمایت کردند. دادگاه بین‌المللی دادگستری ونزوئلا را از انجام هرگونه اقدامی که وضعیت موجود دراین‌منطقه را که موضوع پرونده دیوان بین‌المللی دادگستری‌ست، منع کرد اما دولت نیکلاس مادورو؛ رئیس‌جمهوری ونزوئلا یک همه‌پرسی آزمایشی و پنج‌سؤالی برگزار کرد که 95درصد رأی‌دهندگان در آن به استقلال منطقه نفت‌خیز اسکیبو رأی دادند. برخی تحلیلگران سیاسی و امنیتی این همه‌پرسی را نمایش قدرت مادورو و آزمون حمایت از دولت وی درآستانه انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 2024 خواندند.
پارلمان لهستان، ۱۱ دسامبر به نخست‌وزیری دونالد توسک رأی مثبت داد تا هشت‌سال حکومت ملی‌گرایان بر این‌کشور پایان یابد. در رأی‌گیری، ۲۴۸ نماینده پارلمان به نخست‌وزیری توسک، رهبر احزاب لیبرال موسوم به «ائتلاف مدنی»، رأی مثبت دادند و ۲۰۱ نماینده دیگر با آن مخالفت کردند. پیش‌تر در‌همان‌روز ماتئوش موراویسکی؛ نخست‌وزیر سابق از حزب ملی‌گرای قانون و عدالت نتوانست از پارلمان رأی اعتماد بگیرد.
در 12 دسامبر عبدالفتاح السیسی، با کسب ۸۹.۶درصد آرا، حدود ۳۹میلیون رأی، برای سومین‌بار در انتخابات ریاست‌جمهوری این‌کشور به پیروزی رسید و به‌این‌ترتیب برای دوره شش‌سال‌آتی در منصب ریاست‌جمهوری مصر می‌ماند. السیسی قبلاً دودوره چهارساله در ریاست‌جمهوری مصر خدمت کرده. اصلاحیه قانون اساسی در سال ۲۰۱۹ راه را برای ماندن او دراین‌سمت تا سال ۲۰۳۰ هموار کرد.
جماران