تغییر موازنه قدرت در آسمان!

ایده هواپیماهای بدون خلبان، تازه و جدید نیست. این ایده درواقع اواسط قرن نوزدهم خود را نشان داد و آن، زمانی بود که نیروهای اتریشی برای حمله به ونیز، از بالن‌هایی استفاده کردند که پُر از بمب بود و خلبانی نداشت. «هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد)» که ما امروزه شاهد آن‌ها هستیم، نوآوری و ساختشان به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. هدف اولیه، استفاده برای تمرین‌های نظامی و آموزش نیروها بود. این‌جریان طی دوران جنگ جهانی اول نیز ادامه داشت و نخستین تلاش دراین‌زمینه به سال 1915 بازمی‌گردد. فناوری و ساخت این پهپادها در زمان جنگ جهانی دوم سرعت گرفت. انجام مأموریت‌های تهاجمی و آموزش، دو کاربردی بود که این پهپادها درآن‌زمان انجام می‌دادند. نازی‌های آلمان درمقایسه‌با دیگر کشورها، بیش‌ازهمه از این پهپادها در زمان جنگ جهانی دوم استفاده کردند. آغاز استفاده از این هواپیماها در آمریکا به سال 1959 بازمی‌گردد و آن، زمانی بود که افسران نیروی هوایی ایالات‌متحده از کشته‌شدن خلبان‌ها در درگیری‌ها نگران بودند و شروع به ساخت این هواپیماها کردند. اولین استفاده از این پهپادها نیز سال 1964 بود که درنبردبا نیروهای ویتنامی در خلیج تونکین مورداستفاده قرار گرفت. دراین‌سال‌ها برنامه آمریکا در ساخت و استفاده از پهپادها به دو صورت بوده است؛ یکی برنامه نظامی‌ست و دیگری برنامه مربوط به سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا). برنامه نخست کاملاً مشخص و آشکار است و فقط در محل‌هایی انجام می‌شود که نیروهای نظامی آمریکا در آنجا حضور داشته باشند اما برنامه سیا مخفیانه و پنهانی‌ست. این مأموریت‌ها در محل‌هایی اتفاق می‌افتد که معمولاً نیروهای نظامی آمریکا آنجا حضور ندارند.

مریم مولوی: «فناوری‌های نوین» صحنه میدان‌های نبردهای نوین را تغییر داده‌اند؛ امروزه بسیاری از پیشرفت‌های فناورانه جهان که در دهه‌های گذشته به‌دست آمده؛ ازجمله پهپادها، جنگ‌افزارهای مبتنی‌بر نرم‌افزار و هوش مصنوعی، فناوری فضایی و نیز جنگ سایبری در نبردها نقش اساسی یافته است. استفاده از این فناوری‌ها در میدان‌های جنگ امروزه توجه دولت‌ها و رسانه‌ها را به‌خود جلب کرده. تحولات سریع در «فناوری‌های تحول‌آفرین» چشم‌انداز راهبردها و قابلیت‌های نظامی را تغییر می‌دهد. فناوری‌های نوظهور مانند سلاح‌های خودکار، سلاح‌های سایبری، تسلیحات فضایی و هوش مصنوعی، به‌تنهایی یا در ترکیب با شیوه‌های متعارف جنگ، تعیین‌کننده موفقیت یا شکست در میدان‌های جنگ‌های متعارف و غیرمتعارف و هسته‌ای‌ست. بااین‌حال، گنجاندن این فناوری‌های نوظهور بخشی از این تحولات است. فناوری به‌خودی‌خود دشوار در جنگ‌ها پیروز می‌شود و باید در راهبردها و تاکتیک‌های نظامی گنجانده شود. برخلاف استدلال تحلیلگران عرصه‌های مختلف و تصمیم‌گیرندگان نظامی مبنی‌براینکه فناوری‌های نوظهور مانند هواپیماهای بدون سرنشین کلاً جنگ را تغییر می‌دهند، موفقیت در میدان نبرد بیشتر به ادغام بهتر سلاح‌های خودکار در قابلیت‌های کلیدی سنتی نیروهای نظامی مانند سلاح‌های ترکیبی بستگی دارد. سلاح‌های خودکار را نمی‌توان و نباید به‌عنوان یک عامل مستقل درنظر گرفت. دراین‌میان، شرکت‌های خصوصی نیز نقش بزرگی در این جنگ‌ها ایفا می‌کنند. این، نشان می‌دهد رویکردی متفاوت در نحوه تعامل دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی و نیز نحوه برخورد شرکت‌ها با فناوری‌های قابل‌استفاده در جنگ نیاز است. نهایتاً جنگ نشان می‌دهد میزان تسلیحات همچنان مهم است و این ضرب‌المثل قدیمی مبنی‌براینکه ادغام سامانه‌های جدید حداقل به‌اندازه خود فناوری مهم است، همچنان صادق است. فناوری‌های نوظهور تمایل دارند فناوری‌های کنونی را کنار بزنند که این به‌نوبه‌خود، ضد فناوری‌های رقابتی را ایجاد می‌کند. این رابطه دایره‌ای که توسط نوآوری هدایت می‌شود، اغلب در جنگ حیاتی‌ست؛ زیرا می‌تواند پیشرفت‌های کلیدی فناورانه را ارائه دهد. فناوری پهپاد درابتدا برای استفاده نظامی ابداع شد. سپس مشاهده کردند فرصت‌هایی در حوزه غیرنظامی برای تدارکات، ارسال و امدادرسانی در بلایا نیز دارد. این کاربردها به‌نوبه‌خود نوآوری‌های جدیدی فراهم کرده که می‌تواند به کاربردهای نظامی تبدیل شود. جنگ‌های آینده؛ به‌ویژه با پهپادها شکل خواهد گرفت که پیامدهایی برای روابط بین‌الملل، امنیت و مسائل دفاعی خواهد داشت. اصول طراحی که باعث موفقیت پهپادها شده، حول چند عامل شامل هزینه تولید، مواد بدنه، وزن، محموله، برد، استقرار و کاربرد آسان آن می‌چرخد. دیگر ملاحظات شامل قابلیت اطمینان از نرم‌افزار عملیاتی و توانایی پرواز پهپاد در شرایط مختلف آب و هوایی‌ست. مایکل پک؛ نویسنده حوزه دفاعی در گزارشی از فناوری پهپادها در نبردهای نظامی در تارنمای «بیزینس اینسایدر» به جنگ کنونی در غزه پرداخت و نوشت: «اسرائیل ابزارهایی برای ازبین‌بردن زرادخانه پهپادهای جدید حماس دارد اما استفاده از آن‌ها به همین راحتی‌ها و آسان نیست. حماس در یک‌دهه‌گذشته از زمان آخرین عملیات ارتش اسرائیل در غزه، تعداد زیادی پهپاد تولید کرده. اسرائیل دارای قابلیت‌های ضدپهپاد است اما استفاده مؤثر از آن‌ها در نبردهای شهری بسیاردشوار است و ممکن است نتواند با توان نظامی حماس مقابله کند. اسرائیل در جنگ پهپادها پیشگام بوده و مجموعه‌ای از پهپادهای شناسایی و تهاجمی را تولید کرده است اما در ورود به غزه، با تهدید هواپیماهای بدون سرنشین مواجه شد که نشان از توان مقابله‌ای بالای نیروهای حماس دارد». پژواک جنگ، 7 اکتبر آشکار شد؛ زمانی‌که حماس نیروهای دفاعی اسرائیل را در هم شکست و به شهرک‌های مرزی حمله کرد. این حمله با هواپیمای بدون سرنشین حماس آغاز شد که بمبی را روی تانک مرکاوا ۴ اسرائیل که یکی از پیشرفته‌ترین تانک‌های جهان است، انداخت و تانک را منهدم کرد. پهپادهای دیگر نیز برج‌های ارتباطی و اسلحه‌خانه‌ها را منهدم کردند. وسعت کامل زرادخانه پهپادهای حماس تازمانی‌که اسرائیل حمله نکرده بود، آشکار نشده بود و هنوز هم نشده؛ اما به‌گفته تحلیلگران؛ حماس هم پهپادهای تجاری آماده و نیز پهپادهای پرسه‌زن (کامیکازه) دارد. اولین پهپادهای حماس در ۲۰۱۴ پدیدار شد؛ زمانی‌که تعدادی‌ازآن‌ها از غزه به‌سمت اسرائیل پرتاب شدند. پهپاد انتحاری، پهپاد کامیکازه یا مهمات پرسه‌زن نوعی سامانه تسلیحاتی‌ست که در آن مهمات برای مدتی در محدوده‌ای هدف را جستجو می‌کنند (پرسه‌زنی) و پس از یافتن هدف، به آن حمله می‌کنند. انهدام تانک مرکاوا نشان‌دهنده مهارت و جسارت بیشتر در استفاده از پهپاد ازسوی حماس است؛ البته این موفقیت از مزیت غافلگیری برابر نیروهای اسرائیل برخوردار بود. مواجهه با تعداد زیادی پهپاد در هزارتوی شهری شرایط را پیچیده می‌کند. حرکت یک جوخه از کوچه‌پس‌کوچه‌ها، درشرایطی‌که نیروهای حماس کوادکوپترهای مجهز به دوربین یا پهپادهای کامیکازه آماده حمله دارند، دشوارتر است. جان اسپنسر؛ رئیس مطالعات جنگ شهری در «مؤسسه جنگ مدرن» (وست‌پوینت)، در مقاله‌ای با تشریح چالش‌های نیروهای اسرائیلی در غزه می‌نویسد: «در نبردهای شهری اخیر، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های فزاینده جنگ، پهپادها بسیاربیشتر از چیزی‌که ارتش اسرائیل قبلاً با آن مواجه بوده، در جنگ‌ها گنجانده شده‌اند. در آغاز حمله روسیه به کی‌یف، اوکراین از پهپاد بایراکتار تی‌بی ۲ مجهز به موشک ترکیه گرفته تا کوادکوپترها برای حمله به اهداف، درخواست شلیک غیرمستقیم و پیش‌بینی حرکت نیروهای روسیه استفاده کرد. بایراکتار تی‌بی ۲ یک پهپاد رزمی (UCAV) با مقاومت در ارتفاع متوسط ساخت ترکیه است که می‌تواند عملیات پرواز رزمی را از راه دور یا به‌طور مستقل انجام دهد. داعش هم اواسط دهه ۲۰۱۰ از پهپادها به‌طور گسترده در نبردهای شهری در شمال عراق استفاده کرد». جک واتلینگ؛ کارشناس دفاعی در «اندیشکده انستیتوی خدمات متحد سلطنتی بریتانیا» نیز بااشاره‌به این حملات گفت: «نیروهای عراقی برای شناسایی تهدیدهایی که ممکن است از هر در یا پنجره‌ای در جلوی آن‌ها ظاهر شود، مشکل داشتند. حدود یک‌چهارم از ۱۳‌میلیارددلار صادرات دفاعی اسرائیل در ۲۰۲۲، پهپاد بوده است. شرکت‌های دفاعی اسرائیل انواع مختلفی سامانه‌های ضدپهپاد را تولید کرده‌اند. این‌نوع سامانه‌ها مؤثر هستند و جنگ الکترونیک تلفات سنگینی به پهپادها در اوکراین وارد کرده است اما این‌اقدامات محدودیت‌هایی دارد. توپ‌های ضدپهپاد، برای درگیری با انبوه پهپادهای کوچک کافی نخواهند بود. اخلال مخابراتی می‌تواند هم پهپادهای دشمن و هم پهپادهای دوست را سرنگون کند. اوایل جنگ اوکراین، جنگ‌افزارهای الکترونیک روسیه، ارتباطات و GPS خود این‌کشور را مختل کرده بود. هیچ ارتشی؛ چه اوکراینی‌هایی که به‌سرعت در‌حال‌نوآوری‌اند و چه آمریکایی‌هایی که منابع خوبی دراختیار دارند، قادر به دفاع کامل از نیروهای خود در برابر پهپادها در همه زمان‌ها نبوده‌اند. مهارت‌های ضدپهپادی اسرائیل ممکن است به‌طور مساوی بین سربازان توزیع نشده باشد. ارتش اسرائیل قابلیت‌های ضدپهپاد دارد اما این قابلیت‌ها عموماً در رده‌های بالایی نگهداری می‌شوند. سطح آموزش در ارتش اسرائیل ازنظر مجموعه مهارت‌های هر سرباز کاملاً محدود است؛ زیرا تمایل دارند افراد را به‌عنوان ذخیره نگه دارند و برای وظایف خاصی آموزش دهند. نتیجه این می‌شود که نهایتاً به هسته‌های برتر خواهید رسید اما سطح ادغام قابلیت‌ها درواقع کمتر از برخی نیروهای غربی‌ست که تعداد بیشتری نیروهای حرفه‌ای دارند. جنگ غزه در فضایی محدود و نزدیک به پایگاه‌های اسرائیل انجام می‌شود و صنعت فناوری اسرائیل ممکن است راه‌حل‌های هوشمندانه‌ای برای مقابله با پهپادها ارائه کند اما پهپادهای حماس نبرد غزه را به نبردی خونین‌تر تبدیل می‌کند». ایرنا