مسعود نجابتی؛ چهره سال ۱۴۰۲ هنر انقلاب

مراسم گرامیداشت «هفته هنر انقلاب اسلامی» و معرفی «چهره سال ۱۴۰۲ هنر انقلاب اسلامی» روز ۲۹ فروردین‌ماه 1403 با حضور محمدمهدی اسماعیلی؛ وزیر فرهنگ‌وارشاد، حجت‌الاسلام محمد قمی؛ رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه در محل حوزه هنری برگزار شد. فرایند انتخاب «چهره سال ۱۴۰۲ هنر انقلاب اسلامی» با نظرخواهی سراسری از مدیران فرهنگی، هنرمندان، فعالان فرهنگی و رسانه‌ای آغاز شد. پس از برگزاری این نظرسنجی که با جامعه آماری بیش از 1000نفر صورت گرفت، نام ۸۶ هنرمند به‌عنوان نامزدهای اولیه عنوان «چهره سال هنر انقلاب» مشخص و به «کمیته انتخاب نامزدهای نهایی چهره سال هنر انقلاب» ارائه شد. این کمیته، با ترکیب «مرتضی سرهنگی، علیرضا قزوه، احمدرضا درویش، کورش زارعی، سید مسعود شجاعی طباطبایی و محسن مؤمنی شریف» تشکیل جلسه داد و از میان گزینه‌های پیشنهادی توسط اهالی فرهنگ‌وهنر، پنج هنرمند را به‌عنوان «نامزدهای نهایی چهره سال ۱۴۰۲» هنر انقلاب معرفی کرد و نهایتاً «مسعود نجابتی» به‌عنوان «چهره هنر انقلاب اسلامی سال ۱۴۰۲» انتخاب شد. امیر بشیری برای نویسندگی و کارگردانی کنسرت‌نمایش «کلنل»، کمال تبریزی و علیرضا طالب‌زاده (اشتراکی) برای نویسندگی و کارگردانی مجموعه تلویزیونی «سرزمین مادری»، راضیه تجار برای انتشار رمان «یاس کبود» و تقریظ رهبر انقلاب بر کتاب «اسم تو مصطفاست» و افشین علاء برای نقش‌آفرینی مؤثر و بهنگام در سپهر شعر انقلاب اسلامی، چهار نامزد دیگر جایزه بودند. «تندیس انتظار» اثر علی‌اصغر یوزباشی به‌عنوان نماد «چهره سال هنر انقلاب» شناخته ‌شده و هرسال به هنرمند منتخب تقدیم می‌شود که تاکنون چهره‌هایی نظیرِ حمید حسام، ابراهیم حاتمی‌کیا، محمدمهدی سیار، عبدالحمید قدیریان

«مسعود نجابتی» متولد 1346 در تهران است. وی تحصیلاتش را در مقاطع لیسانس و فوق‌لیسانس گرافیک از «دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران» و «دانشگاه هنر» به‌پایان رساند و درادامه نیز به تدریس گرافیک و تایپوگرافی در دانشگاه‌ها، هنرستان‌ها و مراکز مختلف آموزش هنر پرداخت. وی مؤلف کتاب «خط در گرافیک» و مبدع و طراح «فونت پرشیا» است. مدیریت هنری و طراحی گرافیک پروژه‌های مختلف فرهنگی در سازمان‌ها و مراکز دولتی و خصوصی، تألیف کتاب، عضویت در انجمن خوشنویسان ایران و عضو هیئت‌داوران جشنواره‌های هنری بخشی از فعالیت‌های «نجابتی» است. وی با حضور در نمایشگاه‌های مختلف انفرادی و گروهیِ داخلی و خارجی و نیز شرکت در رقابت‌های هنری، موفق به دریافت جوایز و الواح تقدیری متعددی؛ ازجمله جایزه ویژه بخش گرافیک چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم شده است. عمده فعالیت‌های «مسعود نجابتی» بر طراحی گرافیک؛ ازجمله طراحی پوستر، نشانه، کتاب و به‌خصوص گرافیک نشر باتأکیدبر روش تایپوگرافی متمرکز است. وی طراح گرافیک و مسئول واحد انتشارات دفتر روابط‌عمومی متروی تهران، طراح گرافیک مسجد جمکران، تدریس گرافیک و تایپوگرافی، صفحه‌آرایی، شرکت در نمایشگاه گروهی پوستر نسل چهار، عضویت در انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، مدیر هنری و طراح گرافیک تابلوهای اطلاع‌رسانی شرکت قطارهای مسافرتی رجا، مدیر هنری و طراح گرافیک انتشارات نبوی، طراح گرافیک نشر و تألیف کتاب خط در گرافیک برای آموزش طراحی فونت «پرشیا» برای شرکت «بیت الکریم» در آمریکا، اولین نمایشگاه پوسترهای تجربی، نمایشگاه تصویری از آسمان به‌مناسبت سال امام‌علی‌(ع)، طراح گرافیک نشر نی، طراح گرافیک و مدیر هنری کتب بزرگ‌سالان نشر افق، طراح گرافیک اولین جشنواره تولیدات معارفی صداوسیما و ... را به‌عنوان بخشی از فعالیت‌هایش در کارنامه دارد. علاوه‌براین؛ عضو هیئت‌انتخاب و داوری پوسترهای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران 1382، جشنواره خبر و برنامه‌های تلویزیونی صداوسیما، نمایشگاه نشانه‌های اصفهان (موزه هنرهای معاصر اصفهان)1383، نمایشگاه پوستر عاشورا (حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تهران) 1384، اولین جشنواره هنرهای تجسمی جوانان استان قم 1384، اولین نمایشگاه دوسالانه تایپوگرافی پوستر (اسماءالحسنی) 1384 و بخش تایپوگرافی جشنواره مقاومت 1385 بوده است. دریافت جایزه دوم بخش سایر آثار گرافیک از هفتمین نمایشگاه دوسالانه طراحان گرافیک ایران، دریافت دیپلم افتخار اولین جشنواره خوشنویسی جهان اسلام، بخش کاربردهای خط در گرافیک، دریافت لوح تقدیر نمایشگاه کتابت بسم‌الله و ... در کارنامه هنری دیده می‌شود. وی همچنین سابقه همکاری با مؤسسه آفرینش‌های هنری را در زمینه‌های مشاور هنری، طراح پوستر دهه میلاد امام‌رضا‌(ع) طی هشت‌دوره، برگزارکننده کارگاه‌های عملی، نمایشگاه آثار، داوری جشنواره‌های هنری و ... دارد. 2 اردیبهشت‌ماه 1402 درگفت‌وگوبا امیر خانزاده؛ خبرنگار فرهنگی «ایرنا» درباره شعار سال 1403 (جهش تولید با مشارکت مردم) گفت: «جهش تولید با مشارکت مردم به‌شرطی مؤثر خواهد بود که درحد شعار باقی نماند؛ یعنی بیشتر این‌گونه است، اتفاقاً حضرت آقا هم اشاره فرمودند که در‌این‌حد نگاه نداریم. به‌نظرم باید در ابعاد مختلف و کارگاه‌های هنری به آن به‌لحاظ محتوایی پرداخته و تولید اثر شود. دراین‌صورت است که می‌توانیم با زبان هنر در فضای بین‌الملل و حتی فضای داخلی تأثیرگذار باشیم و در قالب هنر است که می‌تواند اتفاق بیفتد». وی افزود: «آنچه شاهد هستیم بیشتر پرداختن به نوشتار شعر است و درحد طراحی یک عبارت باقی می‌ماند و دستکم من شاهد پیوست‌های آن نبودم. این اتفاق باید بیفتد؛ دستکم در یکی از کارگاه‌ها دنبال آن بودیم که به بحث مصرف پرداختیم و تولیدات و محصولات مختلفی داشتیم که در زندگی مردم حتی بتواند نمود داشته باشد؛ نه‌اینکه فقط در گالری و نمایشگاه اکران شود». مدیرمسئول کانون هنر شیعی درباره عدالت فرهنگی و ترویج آموزش رایگان گفت: «در بحث آموزش سعی‌مان براین‌بوده‌که بر مراکز استان‌ها و حتی تهران متمرکز نباشیم؛ یعنی تمام هدفمان این بوده است. حتی تلاش نکردیم از مناطق دور و کم‌برخوردار به‌سمت تهران بکشانیم و آموزش دهیم. در قالب برگزاری رویداد و کارگاه، فضای آموزش را به دورترین مناطق کشور و حتی بشاگرد بردیم. دراین‌زمینه هم از حمایت‌های دولتی بهره‌مند بودیم. طبیعتاً برای برگزاری چنین رویدادی، تلاش کردیم هزینه‌هایش را با دستگاه‌های دولتی حل‌وفصل کنیم. این اتفاقی‌ست که توانستیم انجام دهیم و رقم خورده است». وی همچنین گفت: «سعی داریم با مؤسسه نام که از توابع حوزه هنری است، کارهای زیبایی را در بخش طراحی رقم بزنیم؛ تصورم این‌است‌که در حوزه هنری تغییر جهتی را به‌تدریج شاهدیم که از هنر فاین‌آرت به‌سمت هنر کاربردی و طراحی پیش می‌رویم که دراین‌مؤسسه اتفاق‌های خوبی درحال‌افتادن است. با چند محصول، کار شروع و برنامه‌های جذابی هم تدارک دیده شده که به‌موقع از آن‌ها رونمایی می‌شود». او اخیراً طی گفت‌وگویی با ماهنامه «سوره» گفته بود: «اگر بخواهم گذشته را مرور کنم، بخشی‌ازآن تجربه‌ها و خاطرات شخصی‌ست و بخشی مطالعات و شنیده‌ها. گرافیک به‌خاطر ماهیت خود، همواره در خدمت سفارش بوده. آثار گرافیک شاخص قبل‌ازانقلاب غالباً برای سفارش‌های فرهنگی‌وهنری؛ اعم از جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها، ارکسترهای سمفونیک، نمایش و فیلم و ... خلق شده. به‌تعبیری هنوز پدیده‌ای به‌اسم گرافیک شخصی و بدون سفارش‌دهنده به‌این‌شکل‌که اکنون شاهد آن هستیم، به‌وجود نیامده بود. به‌خاطر ندارم تا شروع انقلاب، یک طراح به‌صورت خودجوش در واکنشی نسبت به موضوعات روز، پوستری طراحی کرده باشد. نخستین‌بار در حوادث و ایامی که منتهی به انقلاب شد، شاهد حضور آثار طراحان گرافیک حرفه‌ای در سطح جامعه هستیم. معروف‌ترین این آثار نیز متعلق به برادران شیشه‌گران است که در اعتراضات سال‌های ۵۶ طراحی و منتشر شد؛ پوسترهایی که بدون سفارش‌دهنده و بنا به انگیزه شخصی هنرمند دراعتراض‌به حکومت شاهنشاهی طراحی و در تیراژ محدود منتشر یا تبدیل به نمایشگاهی خیابانی ‌شد. اتفاق نوظهوری که تا قبل‌ازآن در جامعه امکان و زمینه بروز و ظهورش وجود نداشت. بی‌‌تردید این نقطه‌عطفی در گرافیک ایران است و این شور انقلاب است که همه آحاد جامعه را به صحنه آورده و دراین‌برهه شاهد نقش‌آفرینی هنرمندان در کنار توده مردم به‌صورت فردی و گروهی هستیم. از مشهورترین اتفاقات هنری آن‌سال‌ها نمایشگاه دانشگاه تهران است که با ارائه پوسترهایی دراعتراض‌به رژیم شاهنشاهی در دانشگاه تهران شکل گرفت و اسامی هنرمندان بزرگی را در خود جای داد. هرچند به‌دلیل فشارهای سیاسی و ترس از ساواک آثار بدون امضا عرضه شد؛ اما این اتفاق، مبین آغاز یک حرکت حرفه‌ای و پیوستن طراحان گرافیک باسابقه و شناخته‌شده با انقلاب مردم بود. امیر اثباتی، مرتضی ممیز، نیکزاد نجومی و آراپیک باغداساریان؛ از جمله اساتیدی بودند که این‌‌رویداد را ترتیب دادند. مرحوم ممیز دراین‌رابطه بیان داشته‌اند که به خاطرم هست در جریان انقلاب اسلامی، من و عده‌ای از طراحان گرافیک دورهم جمع شدیم و گفتیم ما هم باید دراین‌مورد اقدامی بکنیم. لاجرم درعمل یک پوستر سیاسی هنرمندانه طراحی نشد. البته ضرورت زیادی هم نداشت که هنرمندانه شود؛ چون درآن‌شرایط نیاز مهم این‌بودکه پوستر، پیامی را فوری به مخاطبینش برساند. قطعاً گروهی که در دانشگاه تهران آثاری تولید کردند دریک‌لحظه به‌این‌نتیجه نرسیدند. ازقبل، این نگاه اعتراضی را به حکومت داشتند؛ ولی مجالی برای بروز آن نداشتند؛ یعنی در فضای خفقان و بسته آن‌زمان‌که ساواک بر اوضاع احاطه داشت، نمی‌توانست اتفاق بیفتد. طبیعی بود اگر هم هنرمندان می‌خواستند کاری شخصی انجام دهند، بهترین قالب، نقاشی بود که مثل پوستر صراحت بیان نداشت و در ذات خود، بی‌نیاز از تکثیر بود. پوستر برای اعتراض، سریع‌ترین و مناسب‌ترین قالب هنری بوده و هست و قطعاً پیش‌تر هم ظرفیت‌های آن‌را می‌دانستند؛ اما بستر تولید و نشر آن‌را باید درنظر گرفت. در خارج از مرزها این مرسوم بود که طراحان گرافیک، در اعتراض پوستر طراحی کنند و آن‌را تکثیر یا جایی نمایش دهند؛ ولی در ایران فضای خفقان پیش‌ازانقلاب اجازه تکثیر و اکران شهری را نمی‌داد. نهایتاً طراحان، ناگزیر باید به گالری‌ها پناه می‌بردند؛ اما گالری‌ها هم مرکز ارائه آثار فاخر هنری و غالباً تک‌نسخه و نقاشی جهت فروش بود و گرافیک را به‌عنوان پدیده تبلیغاتی نگاه می‌کردند که شأن نمایش در گالری را ندارد؛ پس پوسترهای سیاسی زمانی می‌توانسته بروز کند که امکان و زمینه نمایش آن فراهم شده باشد و بدین‌صورت هنرمند می‌توانست به‌جای‌اینکه پلاکارد دست گیرد یا با اسپری دیوارنویسی کند، پوستر طراحی کند و به دیوار بچسباند و این‌شرایط اجتماعی دوران انقلاب بود که این مجال را به هنرمندان داد. طراحان صاحب‌نام و مؤلف هم همیشه از نوع سفارش‌هایی که دریافت می‌کنند، راضی نیستند؛ همچون بازیگری حرفه‌ای که شاید هیچ‌وقت فرصتی پیش نیاید در نقشی که دوست دارد، ظاهر شود. انتظار سفارش‌های خاص و جذاب و وسوسه‌کننده همواره وجود دارد. ازطرفی، موضوعاتی در جامعه رخ می‌دهد که واکنش هنرمندانه می‌طلبد. همه‌چیز را نمی‌شود در قالب سفارش دید؛ مثلاً بنده از همان ابتدای کار بسیار علاقه‌مند به طرح موضوعات اخلاقی در قالب پوستر بودم؛ اما زمینه سفارش آن فراهم نبود تا زمان پدیدارشدن چاپگرهای دیجیتال، این‌فرصت برایم پیش آمد که دیده شوم. همه همکاران؛ خصوصاً طراحان انقلابی از این‌فرصت استفاده کردند و شروع جدی این اتفاق درواکنش‌به مسائلی بود که در فتنه سال ۸۸ اتفاق افتاد. آنچه به‌عنوان انقلاب دوم در گرافیک ایران مطرح است، همین‌زمان است. مجدداً جامعه درگیر حوادث ناگواری شده بود و اوضاع نگران‌کننده. هرچند قبلاً هم فتنه‌هایی رخ داده بود؛ ولی تااین‌حد عرصه بر انقلابیون تنگ نشده بود. همه آحاد برای حفظ انقلابی که از جهات مختلف تهدید می‌شد، به میدان آمدند. سخنرانی حضرت آقا در آن نمازجمعه تاریخی حجت را بر همه تمام کرد.