گزارشی از روند افزایش افسردگی، آلزایمر و زوال عقل در سالمندان
ضرورت فراموش‌نکردنِ خطرات فراموشی!
مهناز بیرانوند: حدود ۱۰درصد جامعه ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند و اینکه یک‌میلیون‌نفر از آن‌ها به زوال عقل مبتلاست؛ پس اهمیت‌دادن به این‌افراد و برقراری ارتباط بیشتر با آنان ازنظر کارشناسان بسیار ضرورت دارد تا بخشی از مشکلات آنان در تضعیف حافظه و به‌فراموشی‌سپردن خاطرات آن‌ها کاهش یابد. طبق نظر پزشکان و متخصصان امر؛ آلزایمر به‌عنوان یکی از انواع زوال عقل محسوب می‌شود که آلزایمر عامل ۶۰ تا ۸۰درصد از این عارضه‌هاست. در پدیده زوال عقل به‌عنوان عارضه، فرد به‌مرورزمان توانایی شناختی خود را از دست می‌دهد یا عملکرد مغز برای همیشه کم می‌شود. از نشانه‌های زوال عقل، ازدست‌دادن مزمن حافظه، تغییر در شخصیت فرد و ازدست‌دادن منطق و برهان است. معصومه صالحی؛ مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران درباره زوال عقل می‌گوید: حدود ۵۲میلیون‌نفر در جهان با دمانس یا زوال عقل زندگی می‌کنند. طبق تخمین‌ها در سال ۲۰۵۰ این‌عدد به ۱۳۵میلیون‌نفر خواهد رسید؛ یعنی هر سه‌ثانیه در جهان یک‌نفر به دمانس مبتلا می‌شود. به‌گفته وی؛ در ایران هنوز آمار قطعی از تعداد مبتلایان به دمانس وجود ندارد اما طبق آمار جهانی؛ تخمین‌ها حدود یک‌میلیون‌نفر فرد مبتلا به دمانس در کشور وجود دارد و در ایران هر هفت‌دقیقه یک‌نفر به دمانس یا زوال عقل مبتلا می‌شود. ازآنجاکه جمعیت کشور روند فزاینده‌ای به‌سمت سالمندی دارد اکنون ۱۰درصد جامعه ایران را افراد سالمند یا پیر تشکیل می‌دهند. طبق بررسی کارشناسان جمعیت؛ تا سال ۱۴۳۵ حدود ۳۵درصد جمعیت ایران به‌سمت پیری و سالمندی خواهند رفت. این‌روند افزایشی سالمندی ممکن است تعداد مبتلایان به آلزایمر را در کشور افزاش دهد؛ بنابراین باید با اقدامات مؤثری علاوه‌بر داشتن سالمندان سالم، از برخی هزینه‌های درمانی مازاد برای جامعه سالمندان نیز جلوگیری کرد. براساس آمارها و داده‌های موجود هزینه یک فرد مبتلا به زوال عقل در کشور ماهانه حدود ۱۲میلیون‌تومان برآورد شده که با افزایش ارتباطات خانوادگی و دوستانه و برخی برنامه‌های متنوع فرهنگی، ورزشی و اجتماعی می‌توان از بسیاری از این هزینه‌ها و روند افزایشی تعداد مبتلایان به آلزایمر در کشور جلوگیری کرد. باید تمام علائم فرد سالمند را پیش از رسیدن به سنین بالا موردارزیابی و سنجش قرار داد؛ زیرا هرنوع تغییر رفتاری از آنان دارای نشانه‌هایی‌ست؛ مثلاً اگر یک سالمندی بسیارفعال و دارای زمینه‌های بالا در مشارکت اجتماعی بوده و دربرخی‌مواقع گوشه‌نشینی را برای خود انتخاب کند باید روی این‌موضوع به‌جد تمرکز داشته باشیم. این‌موارد باید به‌شیوه‌ای موردسنجش قرار گیرد که در آینده جایی برای نگرانی بیشتر درزمینه سلامت سالمندان نباشد. مراجعه به پزشک، برقراری ارتباط بیشتر، کمک برای تغییر رفتار در سالمندان درهرشرایطی کمک‌کننده است. ازآنجاکه طبق تقسیم‌بندی سازمان جهانی بهداشت؛ در جوامعی مانند ایران، سن سالمندی از ۶۰سالگی آغاز می‌شود، باید بسیاری از مسائل این‌چنینی درباره تغییرات رفتاری سالمندان را از این سن موردبررسی و کنکاش قرار داد.
بیماری‌های مختلف همچون افسردگی، آلزایمر و زوال عقل در سالمندان در سنین بالای ۶۵ سال رخ می‌دهد. داده‌های آماری از وضعیت سالمندان نشان از وجود حدود ۶۰۰هزار سالمند ۶۵ سال‌به‌بالا در کشور دارد. ۶۷درصد سالمندان تنها یا مجرد زندگی می‌کنند. ۵۵درصد این سالمندان با جامعه آماری یک‌میلیون و ۳۶۰هزارنفر زن سالمند مجرد و ۱۲درصد یعنی ۲۶۰هزارنفر مرد سالمند مجرد هستند. ازدواج‌نکردن، تنهایی، دوری از خانواده، بی‌توجهی فرزندان به والدین سالمند، کمبود محبت، حضور در خانه سالمندان، زندگی در شرایط سخت و دوری از فرزندان؛ همه این‌عوامل به‌گفته کارشناسان و روانشناسان موجب افسردگی و حتی زوال عقل در بین سالمندان می‌شود؛ پس باتوجه‌به‌اینکه طبق بررسی‌های انجام‌شده در سال‌های آینده افزایش تعداد سالمندان دورازانتظار نیست و در سال ۱۴۱۵ که بیش از ۱۰میلیون و ۴۰۰هزار سالمند به جمعیت سالمند کشور افزوده می‌شود به‌طوری‌که حتی جامعه ۶۵سال و بیشتر به حدود پنج‌میلیون و ۵۰۰هزارنفر می‌رسد، باید موضوع گرفتاری در زمان بیماری و تنهایی آن‌ها ازسوی خانواده‌ها بیشتر موردتوجه قرار گیرد. افسردگی، ازدست‌دادن حافظه، آلزایمر و درنهایت زوال عقل از مهم‌ترین بیماری‌های شایع در میان سالمندان به‌شمار می‌رود طبق گفته بسیاری از پزشکان اغلب این‌نوع بیماری‌ها قابل‌درمان است و می‌توان با پیشگیری از بروز شرایط سخت برای سالمندان جلوگیری کرد. بسیاری از سالمندان در دوران تنهایی با افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و حتی ممکن است پس از شنیدن این واژه ازسوی اطرافیان و خانواده با واکنش منفی و حتی نپذیرفتن آن مواجه شوند. بهتر است با صحبت‌کردن و دیدار با سالمندان موضوع افسردگی برای آن‌ها بیان شود تا به‌مرورزمان همه علائم و نشانه‌های افسردگی دراین‌گروه‌ها شناسایی شده و انزوای اجتماعی این سالمندان از بین رود. اگرچه لازم‌است‌که حس خجالت‌زدگی برای بروز علائم افسردگی در این‌افراد نیز بررسی شود؛ زیرا فقط سالمندان به‌این‌گونه بیماری‌ها مبتلا نمی‌شوند و باید باور داشته باشند که افسردگی در جوانان هم بروز می‌کند. ازآنجایی‌که افسردگی درنهایت باعث بیماری‌های بیشتری همچون ازدست‌دادن حافظه، پارکینسون، آلزایمر و زوال عقل در جامعه سالمندان می‌شود، باید در پیشگیری از این بیماری درزمانی‌که امکان مقابله با آن وجود دارد ازسوی خانواده‌ها و با همکاری پزشکان، روانشناسان و روان‌پزشکان انجام شود. باتوجه‌به‌اینکه علائم زوال عقل شامل ازدست‌دادن حافظه، سرعت تفکر، تیزبینی و سرعت ذهنی، زبان، مانند استفاده نادرست از کلمات، یا مشکل در صحبت‌کردن، درک، تصمیم‌گیری، حالت، تحرک و مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه است؛ بنابراین همه این‌موضوعات نشان می‌دهد پیش از شرایط بحرانی امکان علاج بیماری زوال عقل در سنین بالا وجود دارد. این‌روند افزایشی سالمندی ممکن است تعداد مبتلایان به آلزایمر را در کشور افزایش دهد پس باید با اقدامات مؤثری علاوه‌بر داشتن سالمندان سالم، از برخی هزینه‌های درمانی مازاد برای جامعه سالمندان نیز جلوگیری کرد. طبق آمارها و داده‌های موجود هزینه یک فرد مبتلا به زوال عقل در کشور به‌صورت ماهانه حدود ۱۲میلیون‌تومان برآورد شده است که با افزایش ارتباطات خانوادگی و دوستانه و برخی برنامه‌های متنوع فرهنگی، ورزشی و اجتماعی می‌توان از بسیاری از این هزینه‌ها و روند افزایشی تعداد مبتلایان به آلزایمر در کشور جلوگیری کرد. زهرا روشنی؛ پزشک متخصص سالمندان می‌گوید: مطالعات نشان داده است که میزان شیوع بیماری در افراد ۶۰ سال‌به‌بالا چیزی حدود یک‌درصد است درحالی‌که میزان ابتلا به آلزایمر در افراد ۸۵سال‌به‌بالا چیزی حدود ۴۷ تا ۵۰درصد می‌شود. براساس پیش‌بینی‌ها و داده‌های آماری موجود، از هر دو نفر فرد بالای ۸۵سال، یک‌نفر به بیماری آلزایمر مبتلا شود. وی ادامه داد: افرادی‌که در خانواده فرد مبتلا به بیماری آلزایمر داشته باشند، سه تا چهاربرابر بیشتر احتمال ابتلا به این بیماری را دارند. اگر در خانواده‌ای افراد مبتلا به سندروم‌داون باشند، احتمال بروز آلزایمر هم در خود فرد مبتلا به سندروم‌داون و هم در میان اعضای خانواده افزایش می‌یابد. البته بیماری‌های زمینه‌ساز ابتلا به آلزایمر شامل بیماری‌های قلبی، بیماری‌های عروق کرونر، فشارخون بالا، کلسترول بالا، افسردگی، کم‌کاری غده تیروئید و کمبود برخی ویتامین‌ها مثل کمبود ویتامین دی و ب ۱۲ است که با کنترل این بیماری‌ها می‌توانیم میزان بروز آلزایمر را در افراد کاهش دهیم. براساس برخی تحقیقات در دانشگاه تورنتو، سرعت صحبت‌کردن ممکن است به‌عنوان سرنخ مناسبی درباره سلامت مغز نسبت به مشکل در یافتن کلمات مناسب است که با بالارفتن سن افراد رایج می‌شود. طبق این‌موضوع، تغییر در سرعت کلی صحبت‌کردن ممکن است انعکاس‌دهنده تغییرات در مغز افراد به‌شمار رود؛ پس سریع‌‌صحبت‌کردن به پزشکان کمک خواهد شد تا زوال شناختی سریع‌تر تشخیص داده شود و حتی به افراد مسن کمک خواهد کرد تا با افزایش سن از سلامت مغز خود حمایت کنند. با وجود رشد تعداد سالمندان در جمعیت کشور به‌طوریقین نگرانی برای افزایش بیماری‌هایی مانند افسردگی، زوال عقل، پارکینسون و دیگر بیماری‌ها بیشتر خواهد شد. اکنون جامعه سالمندان ۱۰درصد یعنی هفت‌میلیون‌نفر از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند اما در دهه‌های آینده به ۳۰درصد جامعه یعنی حدود ۳۰میلیون‌نفر می‌رسند. طبق برخی آمارها از انجمن جهانی آلزایمر تخمین زده می‌شود که ۵۵میلیون‌نفر در جهان با زوال عقل زندگی می‌کنند و حتی برخی داده‌های آماری نشان می‌دهد ۷۵درصد افرادی‌که در جهان زوال عقل دارند هنوز بیماری آن‌ها تشخیص داده نشده و حتی این آمار در کشورهای کم‌درآمد متوسط به ۹۰درصد می‌رسد. براساس نظرات کارشناسان، یکی از مهم‌ترین موانع درراستای شناسایی بیماران با این‌نوع بیماری نداشتن آگاهی و شرم از داشتن زوال عقل است که باید به همه سالمندان و حتی برخی افراد میان‌سال که به این بیماری مبتلا می‌شوند توصیه کرد که هیچ‌گاه از داشتن بیماری خجالت نکشند و تنها دنبال درمان آن باشند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۳۰ تعداد مبتلایان به زوال عقل در جهان به ۷۸هزارنفر می‌رسد. اکنون هفتمین علت مرگ‌ومیر در دنیا زوال عقل است و هزینه‌های بسیارسنگینی را برای جامعه جهانی به‌دنبال خواهد داشت بنابراین بهترین راه پیشگیری و درمان این بیماری است. طبق اعلام انجمن آلزایمر ایران اکنون بیش از یک‌میلیون‌نفر به این بیماری مبتلا بوده و حتی سن ابتلا به آلزایمر و زوال عقل بسیارپایین آمده است؛ اما بااین‌وجود برای پیشروی در ابتلا به این بیماری نیاز به تشخیص زودهنگام و انجام تست‌های مربوطه دارد. رئیس انجمن آلزایمر ایران دراین‌باره گفت: روند آسیب مغزی به‌علت استرس، اضطراب و همه‌گیری بیماری کرونا در سنین پایین‌تر بیشتر شده که باعث بروز زوال عقل و آلزایمر شده و حافظه کوتاه‌مدت را مختل کرده و سپس با درگیرشدن قسمت‌های مختلف مغز، طیف وسیعی از علائم متفاوت ایجاد می‌شود. زوال عقل یک‌نوع اختلال عملکردی مغز است که به‌تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار تحلیل می‌رود، بارزترین تظاهر زوال عقل اختلال حافظه بوده که به وقایع و آموخته‌های اخیر محدود می‌شود ولی به‌تدریج خاطرات قدیمی نیز آسیب می‌بینند. معصومه صالحی دراین‌باره اظهار داشت: در بیش از دوسوم افراد مبتلا به آلزایمر، بیماری تشخیص داده نمی‌شود و تشخیص ندادن بیماری موجب تقویت باورهای غلط مانند نسبت‌دادن فراموشی به سالمندی و کهولت سن می‌شود و این باور موجب می‌شود که این تصور غلط که کاری نمی‌توان انجام داد پابرجا بماند. ضرورت دارد تمهیدات ویژه‌ای برای انجام اقدامات پیشگیرانه برای بروز زوال عقل اندیشیده و سطح آگاهی، دانش خانواده و جامعه را با آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌های به‌موقع و متناسب ارتقا یابد. وی افزود: مداخلات درمانی و مراقبتی مانند مصرف دارو و اقدامات روانشناسی حتی در مراحل اولیه بروز بیماری می‌تواند مؤثر و کارساز باشد و موجب بهبود اختلال شناختی، حفظ استقلال فردی و کیفیت زندگی بیمار می‌شود و برگزاری جلسات مشاوره برای مراقبان و سالمندان می‌تواند موجب بهبود خلق‌وخو و کاهش فشار روانی ناشی از بیماری آلزایمر شود. انجام حرکات ورزشی، ورزش‌های منظم، جلوگیری از چاقی، رژیم غذایی مناسب، فعالیت‌های ذهنی مانند کتاب‌خواندن، حل‌کردن جدول، عوامل محافظتی مانند داشتن روابط اجتماعی و پیوندهای خانوادگی و اجتماعی، داشتن مشارکت با گروه‌های دوستی و جلوگیری از گوشه‌گیر شدن سالمندان می‌تواند از این بیماری‌های اشاره‌شده برای گروه‌های سالمند در جامعه جلوگیری به‌عمل آورد. یکی از بهترین ورزش‌ها برای سالمندان و همه گروه‌های سنی پیاده‌روی است تا به‌عنوان یک عامل محافظتی از سالمندان در برابر بیماری‌هایی همچون آلزایمر و زوال عقل جلوگیری کند؛ بنابراین همه این‌روش‌ها، داشتن ارتباطات خانوادگی و دوستانه، پرهیز از نگهداری افراد سالمند به‌دوراز خانواده و تغییر سبک زندگی این‌افراد می‌تواند در کاهش بسیاری از این بیماری‌ها مؤثر باشد. ایرنا