سینما چگونه زنان را با سیگار آشنا کرد؟

«گوئینت پالترو» بازیگر نامدار آمریکایی که امروزه یکی از طرفداران زندگی سالم محسوب می‌شود، در سال‌های نوجوانی و اولیه جوانی، از مشتاقان سیگار بود. او روزی دو پاکت سیگار می‌کشید و حتی وقتی پدرش در سال 2002 براثر سرطان از دنیا رفت، از سیگارکشیدن دست برنداشت؛ اما زمانی‌که اولین دخترش را باردار بود، سیگار را برای همیشه کنار گذاشت.

محققان مجموعه پژوهشی The Tobacco Atlas تاکید دارند که مدیوم‌های قدرتمند سلبریتی‌محور، توانایی افزایش یا کاهش یک رفتار یا سبک را در توده مردم دارند که به‌این‌روند، «اپیدمی الگوی مصرف» می‌گویند و به‌همین‌علت، عادتی همچون سیگارکشیدن را می‌توان توسط هنرهای موزیکال یا نمایشی، به‌راحتی در جامعه محبوب یا مطرود ساخت؛ البته بااین‌توضیح که تب ایجاد آن به‌سرعت روی می‌دهد؛ درحالی‌که خروج‌از‌این‌جریان، با رویکرد مثبت مدیوم‌های یادشده به پروسه‌ای پنج تا 10ساله نیاز دارد. برای همین، صحنه‌های سیگارکشیدن یا هر صحنه‌ای مرتبط با مصرف دخانیات که بر ذات قهرمان‌پروری فیلم‌ها تاکید کند یا آن‌را درقالب آموزش شکلی از ناهنجاری به‌تصویر بکشد، ازسوی مصلحان اجتماعی و منتقدان تاثیرات مخرب رسانه بر جامعه، تقبیح شده و سعی در جلوگیری از تبلیغ و ترویج آن در محصولات فرهنگی دارند. فانتزی‌ قهرمانی با سیگاری بر لب، تاثیرات مخربی را بر وضعیت بهداشت و سلامت عمومی گذاشت؛ تاجایی‌که نشریه Paste در مقاله‌ای به‌تاریخ 23 جولای 2010 نوشت: «از زمان ستاره‌های کلاسیک همچون بت دیوس، پل هنرید و اودری هپبورن تا‌ همین‌امروز، سیگار؛ جزئی‌ جدایی‌ناپذیر از شخصیت قهرمان‌ها و گاه ضد قهرمان‌های محبوب بوده. ستاره‌هایی که بر پرده عریض، حجمی عظیم از دود و مواد سمی آن‌را با پکی عمیق در نماهایی زیبا و افسونگر به ریه‌های خود فرستاده‌اند. تولیدکنندگان سیگار همیشه بخشی‌از هزینه تبلیغات خود را برای قدرت فیلم‌ها و کاریزمای ستاره‌ها کنار گذاشته‌اند. بااین‌حال، گاهی غرامت اشتباهات خود را هم پرداخته‌اند. برای مثال، در سال 1998 و طی قرارداد Tobacco Master Settlement، چهار شرکت تولید سیگار آلتریا، آرجی رینولدز، براون اند ویلیامسن و لوریلارد معروف به غول‌های تنباکوی آمریکا متعهد شدند مبالغی به‌عنوان جریمه تاثیراتی که سیگار بر سلامت عمومی جوانان 46 ایالت این‌کشور آن‌هم با واسطه مدیوم سینما گذاشته بود را برای توسعه کیفی سینماهای این‌ایالات هزینه کنند تا درمقابل، ازآنها شکایت نشود». بااین‌همه، سینما و سیگار، اتحاد خود را در اشکال مختلف حفظ کردند و این، به‌رغم کوشش‌های مجموعه‌های فعال درزمینه آسیب‌شناسی این‌تصویرسازی‌ها بود. گزارش منتشره ازسوی موسسه آگاهی‌رسان کانادایی Smokefree Movies که درزمینه «سینمای عاری از دخانیات» فعالیت می‌کند، آورده است: «سیگارکشیدن در سینما از اوایل 1940 آغاز شد و به‌سرعت، فیلمنامه‌نویسان و کارگردان‌ها در همفکری با یکدیگر به‌این‌نتیجه رسیدند که پز ستاره‌ها در به‌دست‌گرفتن سیگار یا روشن‌کردن آن، نقش موثری بر بعد قهرمانانه داستان می‌گذارد و درعین اینکه به‌صورت کلی بر جنبه مردانه قهرمان‌ها می‌افزود، درشکلی جزئی‌تر، مثلا در کلیشه‌هایی همچون مرد یاغی یا مرد خونسرد، استایل‌هایی متفاوت ‌از دودکردن سیگار مورد استفاده قرار گرفت تا جاذبه متمایز هریک‌ازآنها نیز جداگانه حفظ شود». جالب‌آنکه، تسری این رفتار غلط به زنان بازیگر و ازآن‌طریق به زنان جامعه هم درهمان‌سال‌ها شکل گرفت. برای نمونه، ستاره‌ای چون بت دیویس در فیلم Now, Voyager ساخته 1942 ایروینگ رپر، بارها درحال دودکردن سیگار نمایش داده شد. ضمن اینکه سیگارکشیدن زنان در فیلم‌ها قرار بود مروج راهی برای ترفیع‌ شخصیت اجتماعی آنها نیز باشد. شاید بتوان گفت که خلق ژانر نوآر در سینما و ازسویی، تثبیت نگاه روشنفکرمابانه در سینمای اروپا، به زنان امکان بیشتری برای حضور با سیگار روی پرده بزرگ سینما داد؛ جینا لولو بریجیدا، آیدا لوپینو، ایوونه دی کارلو، دبورا کر، جین گریر، هدی لامار، پتریشیا نیل، روزالیند راسل، دولورس دل‌ریو، ناتالی وود، آنیتا اکبرگ، آن بنکرافت، کارول بیکر، کاترین هپبورن، ورونیکا لیک، آوا گاردنر، سوفیا لورن، مارلنه دیتریش، آلکسی لوبومیرسکی و... خیل عظیمی از زنان مطرح هالیوود و سینمای اروپا بودند که دراین‌مسیر قدم گذاشتند و تصاویر اغواگرانه سیگاربه‌دست‌شان در نشریات معتبر به‌چاپ رسید و سینما دیگر بدون این‌ژست‌ها معنایی نداشت. نسل جدید سینما هم به‌رغم وجود ممنوعیت‌ها و ایراد قوانین سختگیرانه، همچنان این‌مسیر را ادامه می‌دهد. گزارش 11 دسامبر 2016 سایت IMDB فهرستی از فیلم‌هایی را منتشر کرده است که براساس آرای مردمی، جذاب‌ترین ستاره‌های زن سیگاری در‌آنها به‌تصویر کشیده شده‌اند و این، نشان می‌دهد که چنین‌شمایلی از «زن» هنوز مورد پسند بسیاری‌از‌مردم است؛ Class Warfare، Dirty Little Trick، The World Made Straight، Evil Dead، Flying Lessons، Charlie Zone، Girlfriend و I Know What You Did Last Summer ازجمله عناوین این‌فهرست هستند و ناگفته پیداست بخش قابل توجهی از‌آنها هم در رده آثار تین‌ایجری هستند تا بازار هدف خود را سنین پائین‌تری از جامعه قرار دهند. گزارش 19 جولای 2016 نشریه The Guardian عنوان می‌کند که در سال 2015 حدود 47درصد فیلم‌ها برای اکران، درجه‌بندی پی.جی13 گرفتند؛ زیرا حاوی دست کم یک‌سکانس مصرف دخانیات بودند. بااین‌همه، هرنوع نمایش سیگار را نباید نشانه‌ای از ترویج یک رفتار بد برای گروه زنان دانست. متخصصان پژوهشکده بهداشت عمومی وابسته به دانشگاه هاروارد در سال 2006 تمرکز خود را معطوف تاثیرات نمایش مصرف دخانیات در فیلم‌های سینمایی بر جامعه، کردند. آنها دریافتند که چگونگی تصویرکردن سیگارکشیدن نیز می‌تواند تاثیر روانی مثبت یا منفی بر مخاطب نقش داشته باشد. برای نمونه، شخصیتی که اما تامپسن در فیلم Stranger than Fiction بازی می‌کرد، سیگار می‌کشید؛ اما لیندسی دوران؛ تهیه‌کننده فیلم عنوان کرد که صحنه‌های سیگارکشیدن شخصیت زن را برای نمایش عواقب ظاهری نامناسب سیگارکشیدن مانند سرفه‌های ممتد و به‌خطرافتادن سلامتی، در اثر خود گنجانده است. درهمان‌سال، فیلم The Devil Wears Prada نمایش داده شد با محتوایی کاملا زنانه که مریل استریپ و آن هاتاوی؛ بازیگران اصلی‌اش بودند که لزومی نداشت در بهترین و بدترین حالات روحی‌شان، الزاما سیگار روشن کنند. هر دوی این‌آثار، رویکردی مقابله‌جویانه نسبت‌به حضور «سیگار» در سینما داشتند و برای قدرت‌بخشیدن به شخصیت زن، نیازی به ترتیب‌دادن ژست‌های آنچنانی از بانوی سیگار‌بر‌دست و بر‌لب، ندیدند. دکتر شری مک‌کی؛ روان‌شناس گروه رفتارپژوه دانشکده پزشکی دانشگاه Yale، در مصاحبه‌ای با مجموعه آنلاین انجمن روان‌شناسی آمریکا موسوم به APA عنوان کرده است: «همه آنچه به‌عنوان شخصیتی کاذب با کشیدن سیگار به مخاطبان زن القاء می‌شود، درحالی‌ست‌که دانش روز ثابت کرده، سموم موجود در هر نخ سیگار، به بدن زنان آسیب بیشتری وارد می‌کند؛ اما نبود آگاهی و البته پیروی از الگوی عمومی باعث می‌‌شود، اثرات مخرب آن نادیده گرفته شده و زنان، رهایی خود را در تنفس دودهای سرطان‌زا جست‌وجو کنند؛ امری‌که نیاز به تجزیه‌های مفصل و یافتن راهکارهایی مناسب برای تغییر نگرش این‌قشر، به حقیقت مفهوم زن موفق دارد».