همه آنچه باید درباره عامل «تب دِنگی» بدانیم
«آئدس»؛ خون‌آشامی برخاسته از تغییرات اقلیمی!
رقیه نوری: ابتلا به بیماری «تب دانگ» یا «دِنگی» یا «دِنگ» در ماه‌های اخیر در ایران افزایش‌یافته و اکنون ۴۰ شهر درگیر پشه «آئدس» هستند. طبق آخرین آمار؛ ۱۵۰مورد ابتلا به این بیماری در کشور شناسایی شده است که این‌افراد اغلب مسافران خارج‌ازکشور؛ مخصوصاً کشورهای حوزه جنوب خلیج‌فارس بودند. بیماری «تب دانگ» یا «دِنگی» یک بیمار ویروسی‌ست که از گزش پشه «آئدس» ایجاد می‌شود؛ به‌شرطی‌که این پشه قبلاً فردی را که ویروس این بیماری را داشته، نیش زده باشد و براثر گزش افراد، ویروس بیماری را به دیگری منتقل کند؛ وگرنه گزش این پشه به‌تنهایی، خطری ندارد. یکی از مهم‌ترین علائم این بیماری، «تب شدید» است؛ ازاین‌رو، به این بیماری «تب استخوان‌شکن» نیز می‌گویند. این بیماری بیشتر در مناطق گرمسیر و استوایی دیده می‌شود؛ اما انتقال «آئدس» به کشورهای دیگر باعث گسترش این بیماری به بیش از ۱۱۰ کشور در دنیا؛ ازجمله در اروپا شده است. «تب، سردرد، کمردرد، درد در پشت چشم، جوش و حساسیت‌های پوستی» و در مواردی «خونریزی» (به‌ویژه از لثه) از جمله علائم اصلی این بیماری‌ست؛ اما گاه، اشتراک علائم آن با برخی بیماری‌های تنفسی مثل «کرونا» و «آنفلوانزا» کار شناسایی آن‌را سخت می‌کند. «تب دنگی» درمان اختصاصی ندارد؛ اما علائمش تا حدود ۱۴روزبعد از گزش «آئدس» (درصورتی‌که ناقل ویروس این بیماری باشد) در فرد بروز می‌کند؛ که در بیش از ۸۰درصد، علائم «بسیار خفیف» و در مواردی «بدون علامت» است. میزان مرگ‌ومیرش نیز حدود ۲.۵درصد است؛ اما گسترش این بیماری ازطریق تخم‌گذاری «آئدس» می‌تواند سلامت مردم را به‌خطر بیندازد و در مواردی «مرگ‌آور» باشد؛ پس مهم‌ترین راه برای کنترلش «جلوگیری از تخم‌گذاری آئدس» است؛ پشه‌ای که در آب‌های کوچک راکد همچون ظرف گلدان‌ها یا در داخل تایر خودروها تخم‌گذاری می‌کند و در شرایط سخت نیز تخم این پشه زنده می‌ماند!
مدیر برنامه مدیریت بیماری‌های منتقل‌شونده از «آئدس» مهاجم در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بابیان‌اینکه تعداد بیمارانی که از کشورهای آلوده به کشور ما آمده بودند طی چندهفته‌گذشته ثابت مانده، گفت: درحال‌حاضر ۱۵۰ بیمار مبتلا به دانگ شناسایی شده است. «عبدالرضا میراولیایی» درباره آخرین وضعیت مقابله با پشه «آئدس» و بیماری دانگ گفت: تغییرات اقلیمی باعث گسترش پشه در جوامع مختلف شده؛ باتوجه‌به‌اینکه مناطق زیادی در کشور، شرایط استقرار پشه و تکثیر پشه را دارند، در استان‌هایی پشه «آئدس» را صید کرده‌ایم. در کشور ما نیز این‌شرایط وجود دارد و نباید اجازه دهیم «آئدس» در کشور گسترش یافته و در هم‌وطنان بیماری ایجاد کند. نکته مهم این‌است‌که پشه را درجایی‌که درحال‌گسترش است به‌سرعت شناسایی کنیم. کشورهای اطراف ما عمدتاً آلوده به «آئدس» هستند یعنی یا پشه «آئدس» را دارند یا پشه «آئدس» و بیماری «دانگ» را دارند؛ پس «جوامع آلوده» محسوب می‌شوند. «محمد‌اسماعیل مطلق» (رئیس دبیرخانه شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) نیز تغییر اقلیم را مهم‌ترین عامل شیوع پشه «آئدس» و بیماری‌های مربوط‌به‌آن در کشور دانست و گفت: اگر تمام دستگاه‌ها پای‌کار نیایند، همه‌گیری گسترده‌ای درانتظار کشور است. وی که در جلسه ایجاد هماهنگی برای جلوگیری از ورود و استقرار آئدس و بیماری‌های منتقل‌شده؛ به‌ویژه تب دانگ با حضور نمایندگان وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف در ستاد وزارت بهداشت سخن می‌گفت، افزود: تغییر اقلیم موجب ایجاد تغییرات آب‌و‌هوایی گسترده‌ای در دنیا و کشور شده که بارندگی‌ها، سیل‌های نامنتظره و مخرب، کم‌بارشی و گرمای طاقت‌فرسا در فصل‌های مختلف از نتایج آن است. وی بابیان‌اینکه تغییر اقلیم روی هوا، آب و غذا بیشترین تأثیرات را داشته است، افزود: شیوع گسترده پشه «آئدس» و بیماری‌های ناشی‌ازآن در دنیا و ایران نیز مربوط به همین تغییر اقلیم است و اگر تمام دستگاه‌ها و سازمان‌های کشور به وظایف پیشگیرانه خود که توسط سازمان پدافند غیرعامل به آن‌ها ابلاغ شده توجه و عمل نکنند، شاهد همه‌گیری گسترده این پشه و بیماری‌هایش در کشور همانند کشورهای برزیل و امارات، خواهیم بود. رئیس دبیرخانه شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی بابیان‌اینکه مبارزه با پشه «آئدس» و پیشگیری از همه‌گیری بیماری‌های ناشی‌ازآن وظیفه همه ارگان‌ها و دستگاه‌هاست و وزارت بهداشت فقط در بخش درمان بیماری‌ها وظیفه منحصربه‌فرد دارد، گفت: درباره تأثیرات تغییر اقلیم بر سلامت، سندی در شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی سندی درحال‌تدوین است که در جلسه 16 این شورا به‌ریاست شهید رئیسی موردبحث قرار گرفت و به دفتر رئیس‌جمهوری منتخب نیز ارائه شده تا در اولین جلسه شورا موردبررسی و تصویب قرار گیرد. وی ظهور بیماری‌های نوپدید و بیداری بیماری‌های خفته را ناشی از تغییر اقلیم خواند و گفت: پشه «آئدس» پیش‌ازانقلاب در خرمشهر مشاهده شده بود ولی خفته بود و امروز دوباره بیدار و اکنون در بندرلنگه به بیماری بومی تبدیل شده است. طبق اظهارات «شهنام عرشی» (رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت)؛ هم‌اکنون ۴۰ شهر ایران درگیر «آئدس» هستند. «آئدس» چهار بیماری «تب دانگ»، «تب زرد»، «چیکونگونیا» و «زیکا» را ایجاد می‌کند که درحال‌حاضر هیچ‌یک‌از این بیماری‌ها واکسن و درمان قطعی ندارند. وی افزود: تغییرات اقلیم و گرم‌ترشدن هوا در تخم‌گذاری و توسعه پشه «آئدس» و بیماری‌های منتقل‌از‌آن در دنیا مؤثر است. در ۵۰سال‌گذشته ۱۰ کشور به «آئدس» آلوده شدند اما اکنون تعداد این‌کشورها به ۱۲۰ رسیده. وی بابیان‌اینکه بیش از ۵۰درصد جمعیت دنیا درمعرض ابتلا به بیماری‌های منتقل‌شونده از پشه «آئدس» هستند، گفت: همه‌گیری ایجادشده از گونه اجیپتی پشه «آئدس» می‌تواند انفجاری باشد؛ مانند اپیدمی اخیر در بنگلادش که موجب بستری‌شدن ۲۶۰۰ بیمار در یک‌روز شد. این‌وضعیت نشان می‌دهد تعداد مبتلایان درآن‌کشور هزاران‌هزارنفر بوده است. وی بابیان‌اینکه در فرم شدید بیماری، مرگ‌ومیر گزش «آئدس» و بیماری‌های منتقل‌شونده از آن از یک تا ۱۰درصد می‌تواند افزایش داشته باشد، گفت: وجود این پشه فقط یک مشکل بهداشتی نیست بلکه درصورت عدم‌پیشگیری منشأ مشکلات دیگری برای جوامع می‌شود. عوارض بیماری‌های منتقل‌شونده از این پشه نیز متفاوت است مثلاً زیکا موجب «عقب‌ماندگی ذهنی در نوزادان» می‌شود. وی بااشاره‌به تاریخچه مبارزه با پشه مالاریا در ایران، گفت: ایران سابقه مبارزه صدهاساله با مالاریا دارد. ۸۰سال‌قبل، از هر سه‌نفر فوتی در ایران یک فوتی مربوط به بیماری مالاریا بود و ۴۰درصد عامل مرگ‌ها در کشور پشه مالاریا بوده است. طی سه‌سال‌گذشته نیز دوباره در برخی استان‌ها مالاریا شیوع یافته که عامل اصلی آن تغییر اقلیم است. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت درخصوص تفاوت‌های پشه «آئدس» و پشه «آنوفل» گفت: پشه مالاریا شب‌ها و در منزل خون‌خواری می‌کند؛ پس زدن اسپری یا بستن پشه‌بند برای دفع آن مفید است اما پشه «آئدس» در روز و خارج از منزل و اوایل صبح و نزدیک غروب خون‌خواری می‌کند. وی با توصیه به خارج‌نشدن از منزل هنگام صبح و غروب در مناطق آلوده به پشه «آئدس»، گفت: کسانی‌که می‌خواهند دراین‌مناطق رفت‌وآمد یا به این‌مناطق سفر کنند حتماً لباس آستین‌بلند بپوشند. پشه «آئدس» به‌ویژه «اجیپتی» علاقه زیادی به خون‌خواری از انسان دارد و اگر شرایط مساعد باشد، هر یک‌ساعت خون‌خواری کرده و طی ۲۴ساعت تعداد زیادی را مبتلا به بیماری می‌کند و این، عامل همه‌گیری انفجاری این پشه است. وی خاطرنشان کرد: در استان‌های شمالی بیشتر پشه «آئدس آلبوپیکتوس» هست. از ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ تاکنون ۱۴۹مورد بیمار «آئدس» شناسایی شده‌اند که ۱۳۰نفر از آنان از امارات به ایران وارد شدند. «آئدس» علاقه زیادی به محیط‌های سیاه نظیر لاستیک‌های فرسوده خودروها در مناطق دپوی زباله‌ها دارد. تخم این پشه تا یک‌سال‌ونیم می‌تواند زنده بماند و در مکان‌های ماند‌آبی تخم‌گذاری می‌کند و درصورت بارش مجدد باران، تخم آن تکثیر می‌شود. وی بابیان‌اینکه کشورهای اروپایی مانند ایتالیا، فرانسه و اسپانیا با وجود کنترل شدید مرزها در ۱۰سال‌اخیر به «آئدس» و ویروس آلوده شده‌اند، گفت: وجود پشه در یک کشور موجب صادرات تخم پشه به مناطق مختلف آن‌کشور می‌شود، ازاین‌رو هم‌اکنون فرانسه درگیر «آئدس» است. عرشی یادآور شد: پشه‌های مهاجم ازطریق هواپیما، خودرو و کشتی به سایر کشورها قابل‌انتقال هستند. پشه «آئدس» اکنون جزایر جنوبی کشور مانند کیش، بندرلنگه، هرمز و قشم را آلوده کرده. وی بااشاره‌به اهمیت توجه به این پشه توسط دستگاه‌های مختلف در کشور، یادآور شد: تعداد کارشناسان بهداشت محدود است و مه‌پاشی هم طبعاً محدود صورت می‌گیرد لذا بهسازی محیط و پیشگیری از گزش افراد توسط پشه، مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است که باید توسط سازمان‌ها و مردم انجام شود. وی باتأکیدبر لازم‌الاجرابودن وظایفی که سازمان پدافند غیرعامل به دستگاه‌ها درخصوص «آئدس» ابلاغ کرده، گفت: مناطق آزاد و مناطق آلوده باید اقدامات لازم را درباره پیشگیری از شیوع بیماری انجام دهند و استانداران بالاترین مقام‌های استانی‌اند که باید دراین‌زمینه ورود کنند وگرنه همه‌گیری ممکن است منجر به تعطیلی برخی جزایر و کنترل رفت‌وآمدها شود. وی بابیان‌اینکه «آئدس» بعد از استقرار ازبین‌رفتنی نیست ولی باید تحت‌کنترل قرار گیرد، گفت: وقوع سیل در امارات موجب آلوده‌شدن گسترده این‌کشور به‌ویژه دوبی به «آئدس» شد و اکنون تمام بیمارستان‌های آنجا درگیر بیماری بوده و هزاران بیمار ازطریق این‌کشور وارد ایران شده‌اند. به‌گفته وی؛ گسترش پشه و بیماری‌هایش اجتناب‌ناپذیر است اما فعالیت‌هایی نظیر بهسازی محیط، جمعیت پشه را کمتر کرده، احتمال آلوده‌شدن بیماران را کاهش داده و از وسعت همه‌گیری می‌کاهد. اگر دستگاه‌ها اقدامات لازم را انجام ندهند ممکن است درآن‌واحد با هزاران بیمار در همه‌گیری گسترده مواجه شویم. وی بهترین اقدامات برای کاهش بیماری و جلوگیری از همه‌گیری «آئدس» را بهسازی محیط و افزایش سواد سلامت افراد و آموزش مردمی درخصوص ویژگی‌های این پشه و بیماری‌های آن دانست و گفت: افرادی‌که دچار گزش شده و علائمی نظیر تب و بدن‌درد در آنان بروز می‌کند، باید به مراکز بهداشتی مراجعه کنند. «آئدس» استان‌های جنوبی، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان را آلوده کرده. در شمال نیز استان گیلان آلوده شده و مازندران و گلستان احتمال قریب‌به‌یقین آلوده می‌شوند. استان‌های دیگر به‌ویژه هم‌جوارشان نیز درمعرض تکثیر و آلودگی هستند؛ اما تازمانی‌که استانی آلوده نشده فرصت بهسازی هست. سازمان غذا و دارو نیز در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: فرآورده‌های دافع حشرات ازقبیل انواع روغن‌های گیاهی و سایر محصولات با ادعای مشابه فاقد مستندات علمی موثق بوده و بهترین روش برای جلوگیری از کاهش خطر ابتلا به بیماری، «محافظت در برابر نیش پشه آلوده» است. دراین‌اطلاعیه تأکید شده: بهترین روش برای جلوگیری از کاهش خطر ابتلا، محافظت از خود در برابر نیش پشه آلوده با روش‌های استفاده از لباس‌های پوشیده و مجهزکردن پنجره‌ها به توری‌ست؛ ضمناً استفاده از محصولات مواد دافع حشرات مانند پشه می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد. سازمان غذا و دارو نیز بااشاره‌به ورود محصولات جدید با مجوز سازمان غذا و دارو برای دفع پشه «آئدس» تأکید کرد: درحال‌حاضر محصولات دفع‌کننده حشرات در اشکال اسپری، استیک، لوسیون با ماده مؤثره Deet در داروخانه‌ها و مراکز معتبر دردسترس‌اند. باتوجه‌به شرایط کنونی طبق هماهنگی‌های انجام‌شده با کارخانه‌های تولیدکننده، محصولات جدیدی دراین‌زمینه به‌زودی وارد بازار می‌شود؛ بدیهی‌ست تمامی اقلام موردتأیید سازمان غذا و دارو در داروخانه‌ها و مراکز معتبر دردسترس عموم قرار دارند و استفاده از محصولات فاقد مجوز بهداشتی به‌دلیل عدم‌اطمینان از ایمنی و کارایی اصلاً توصیه نمی‌شود. ایرنا