سقوط آزاد ناوگان خطوط هوایی جهان!
الهام مؤذنی: افزایش سوانح هوایی و نقص فنی در هواپیماهای ساخت غول هواپیماسازی آمریکا با وجود تغییرات مدیریتی و حساسیت بیشتر سازمان‌های نظارتی، این شرکت را تحت‌فشار قرار داده است. به‌گزارش یک‌فروند هواپیمای «بوئینگ ۷۳۷» متعلق به شرکت هواپیمایی «ججو ایر» ۲۹ دسامبر ۲۰۲۴، در فرودگاه بین‌المللی «موان» (کره‌جنوبی) دچار سانحه شد. این هواپیما که از تایلند به‌مقصد کره‌جنوبی پرواز می‌کرد، هنگام فرود از باند خارج شده و با دیوار فرودگاه برخورد کرد که منجر به آتش‌سوزی شد. متأسفانه؛ از مجموع ۱۸۱ سرنشین، تنها دونفر زنده مانده و ۱۷۹نفر جان باختند. این حادثه در ادامه سلسله سوانح مرتبط با هواپیماهای «بوئینگ» رخ داده است. در سال‌های اخیر، «بوئینگ» با مشکلات فنی و ایمنی متعددی مواجه بوده که منجر به وقوع حوادث مرگبار شده است. شرکت چندملیتی آمریکایی «بوئینگ»، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان هواپیماهای تجاری و نظامی در جهان و مقر آن در واشنگتن است. از زمان تأسیس این شرکت در سال ۱۹۱۶ تا سال ۲۰۲۴، تعداد زیادی از هواپیماهای این شرکت در سراسر جهان دچار سوانح هوایی شده‌اند؛ که به‌دلایل مختلف رخ داده‌اند. اگرچه آمارها و مقایسه‌ها باید در بستر تعداد هواپیماهای فعال، میزان ساعات پرواز و شرایط محیطی تحلیل شوند؛ اما اداره هوانوردی غیرنظامی آمریکا و سایر نهادهای ناظر دراین‌کشور سوانح ایمنی محصولات «بوئینگ» را طی سال‌های اخیر نسبت به تعداد پروازهای انجام‌شده «قابل‌توجه» خوانده و ازهمین‌رو بازرسی و نظارت بر «بوئینگ» را افزایش داده و تا زمان شناسایی تمامی نقایص فنی و ایمنی تولید چند مدل هواپیما را متوقف کرده‌اند.
سوانح مهم هواپیماهای «بوئینگ»درادامه برخی از سوانح برجسته مدل‌هایی «بوئینگ» فهرست شده است:
دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰: «بوئینگ ۷۰۷»: اولین جت مسافربری این شرکت بود که چندین حادثه تجربه کرد؛ ازجمله سقوط هواپیماهای خطوط هوایی دراثر خطای انسانی و نقص فنی.
دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰: «بوئینگ ۷۲۷ و ۷۳۷»: مدل‌هایی با محبوبیت بالا که با وجود بهره‌وری زیاد، دچار سوانحی ناشی از نقص‌های طراحی (در موارد معدود)، شرایط بدآب‌وهوایی و نیز اشتباهات انسانی شدند. «بوئینگ ۷۴۷»: این‌مدل نیز با وجود موفقیت‌های فراوان، در چندین حادثه دخیل بوده؛ ازجمله سقوط هواپیمای «پان آم» در ۱۹۷۷ در تنریف که یکی از مرگبارترین حادثه صنعت هوانوردی بود. این حادثه نه در یک فرودگاه مهم اتفاق افتاد و نه حاصل اقدامی تروریستی بود. این حادثه در یک فرودگاه کوچک در جزایر قناری اسپانیا و دراثر ضعف ارتباط بین دو خلبان رخ داد. در ۲۷ مارس ۱۹۷۷ وقتی دو هواپیمای «بوئینگ ۷۴۷» روی باند فرود فرودگاه لوس رودئوس (تنریف فعلی) با یکدیگر برخورد کردند، ۵۸۳نفر جان خود را از دست دادند.
دهه ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰: «بوئینگ ۷۴۷»: شامل حادثه پرواز تی‌وی‌ای 800 در سال 1996 که انفجار مخزن سوخت علت اصلی بود. «بوئینگ ۷۵۷ و ۷۶۷»: این‌مدل‌ها نیز حوادثی را تجربه کرده‌اند؛ ازجمله سقوط پرواز آمریکایی ۷۵۷ در کوه‌های کلمبیا (۱۹۹۵) که به‌دلیل خطای خلبان رخ داد.
دهه ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴: «بوئینگ ۷۳۷ مکس»: مهم‌ترین سوانح این‌دهه شامل دو سقوط مرگبار در سال‌های ۲۰۱۸ (Lion Air) و ۲۰۱۹ (Ethiopian Airlines) بود. علت این سوانح نقص در سیستم MCAS شناخته شد که منجر به توقف موقت تولید و استفاده از این‌مدل شد. هواپیمای «۷۳۷ مکس» در مارس سال ۲۰۱۹ بعد از دو سانحه سقوط در اندونزی و اتیوپی با ۳۴۶ کشته زمین‌گیر شد؛ اما بعداً اداره هوانوردی آمریکا و اداره هواپیمایی اروپا پرواز با این هواپیمای مدل «بوئینگ» را دوباره مجاز اعلام کرد. دو حادثه سقوط «بوئینگ» که در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ رخ دادند، جان بیش از ۳۰۰نفر را گرفتند. دلیل سقوط این هواپیماها عملکرد نادرست نرم‌افزاری بود که برای برطرف‌سازی نقص طراحی هواپیما فعالیت می‌کرد. نرم‌افزار که به‌نام MCAS شناخته می‌شود، برای جمع‌آوری داده‌های موردنیاز صرفاً از حسگر خارجی استفاده می‌کرد. طبق گزارش‌ها؛ «بوئینگ» هنگام عرضه هواپیمای غول‌پیکر «۷۳۷ مکس» جزئیات MCAS را دردسترس اداره هوانوردی فدرال ایالات‌متحده و شرکت‌های هواپیمایی و حتی خلبان‌ها قرار نداد تا بتواند زمان موردنیاز برای بررسی ایمنی را کاهش دهد و هواپیما را زودتر وارد چرخه عملیات کند. خلبان‌های حاضر در هواپیماهای سقوط‌کرده بی‌‌اینکه خود بدانند، درحال‌مقابله با سیستم MCAS بودند و درنهایت شکست خوردند. سقوط «بوئینگ ۷۷۷» خطوط هوایی مالزی (MH۳۷۰) در ۸ مارس ۲۰۱۴ نیز یکی‌دیگر از سوانح تکان‌دهنده بود. این هواپیما از کوالالامپور (پایتخت مالزی) با ۲۳۹ مسافر تبعه ۱۴ کشور گوناگون عازم پکن بود؛ اما به‌دلیل نامعلومی پس از تغییر مسیر تماس آن با رادار قطع و ناپدید شد.
دلایل عمده بحران ایمنی «بوئینگ»
درخصوص دلایل تعداد زیاد سوانح «بوئینگ» می‌توان گفت اگرچه هواپیماهای این شرکت سهم زیادی از بازار را به‌خود اختصاص داده‌اند؛ اما بحران ایمنی در هواپیماهای «بوئینگ» از سال ۲۰۱۸ به‌شدت موردتوجه قرار گرفته و چالش عمده این شرکت برشمرده شده تاجایی‌که در چهارسال‌گذشته به‌دلیل ادامه مشکلات فنی و ایمنی، میزان تولید هواپیماهای «بوئینگ» کاهش یافته و این شرکت نتوانسته بخشی قابل‌توجه از سفارش‌های دریافت‌شده را به‌موقع تحویل دهد. درهمین‌حال گفته می‌شود که فناوری‌های پیچیده‌تری که «بوئینگ» تلاش کرده جهت فشار اقتصادی و رقابت در هواپیماهای سری جدید خود به‌کار بگیرد به‌دلیل «طراحی ناقص» یا «نقص نرم‌افزاری» منجر به مشکلاتی شده‌اند؛ مانند سیستم MCAS در ۷۳۷ MAX. «بوئینگ» به‌دلیل رقابت با هواپیمای «ایرباس (مدل نئو 320 ای)» تلاش کرده بود تا «۷۳۷ مکس» را به‌سرعت به بازار عرضه کند. این عجله باعث کاهش دقت در بررسی‌های کیفی و ایمنی شد. نقص‌های فنی در هواپیماهای «بوئینگ»؛ به‌ویژه مدل‌هایی مانند «بوئینگ ۷۳۷ مکس» علت اصلی برخی سوانح هوایی بوده‌اند. این مشکلات اغلب به طراحی، نرم‌افزار، فرآیند تولید یا نقص در نظارت و تأیید ایمنی مرتبط بوده‌اند. در مدل «بوئینگ ۷۳۷ مکس» سیستم MCAS (سامانه افزایش ویژگی‌های کنترل) یکی از عوامل کلیدی بود. این سامانه برای جلوگیری از استان (افت نیروی بالابر) طراحی شده بود؛ اما در برخی شرایط بدون اطلاع خلبان فعال می‌شد و هواپیما را به‌سمت زمین هدایت می‌کرد! درهمین‌حال اشکالات در طراحی سیستم‌ها یا عدم درنظرگرفتن موارد احتمالی، به سقوط دو هواپیما در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ (پروازهای Lion Air و Ethiopian Airlines) منجر شده بود. طبق گزارش رسانه‌های آمریکایی، اداره هوانوردی فدرال (FAA) تا دوسه‌سال‌پیش بخش‌هایی از فرایند ارزیابی ایمنی را به خود «بوئینگ» واگذار کرده بود. این‌موضوع منجر به عدم‌شناسایی به‌موقع مشکلات فنی شد. در برخی مدل‌های دیگر «بوئینگ»؛ مانند «۷۸۷ دریم‌لاینر»، نقص‌هایی در فرآیند تولید و استفاده از مواد غیراستاندارد گزارش شده است. این‌مسائل می‌توانند در طولانی‌مدت ایمنی هواپیما را تحت‌تأثیر قرار دهند. پس از وقوع سوانح، «بوئینگ» و FAA به‌دلیل تأخیر در زمین‌گیرکردن هواپیماهای «۷۳۷ مکس» و ناتوانی در ارائه پاسخ‌های شفاف، با انتقادات گسترده‌ای مواجه شدند. تمرکز بیش‌ازحد روی کاهش هزینه‌ها و افزایش تولید ممکن است باعث شده که شرکت دربرخی‌موارد استانداردهای کیفی را رعایت نکند. بالاخره این‌عوامل منجر به کاهش اعتماد عمومی به «بوئینگ» شد و این شرکت مجبور شد تغییراتی اساسی را در مدیریت، فرآیندها و طراحی محصولات خود اعمال کند.
تغییرات و ناکارآمدی تغییرات
همان‌طورکه گفته شده؛ بحران ایمنی در هواپیماهای «بوئینگ» از سال ۲۰۱۸ به‌شدت موردتوجه قرار گرفت. دو حادثه مرگبار مرتبط با مدل ۷۳۷ MAX در خطوط هوایی Lion Air (اندونزی) و Ethiopian Airlines (اتیوپی) باعث کشته‌شدن مجموعاً ۳۴۶نفر شده بود. بررسی‌ها نشان داد سیستم خودکار MCAS نقشی کلیدی در هر‌دو حادثه داشت. این سیستم به‌طور نادرست اطلاعات دریافت و هواپیما را به‌سمت زمین هدایت می‌کرد. پس از این بحران، «بوئینگ» تحت‌فشار شدید افکار عمومی، نهادهای نظارتی و سهام‌داران قرار گرفت. درنتیجه، «دنیس موئیلنبرگ»؛ مدیرعامل وقت «بوئینگ» در دسامبر ۲۰۱۹ استعفا داد. جایگزین وی؛ «دیوید کالهون» در ژانویه ۲۰۲۰ به‌عنوان مدیرعامل جدید معرفی شد. «کالهون» یکی از مدیران باسابقه صنایع هوایی‌ست و در سال ۲۰۲۰ دقیقاً با هدف برطرف‌کردن این نقایص به مقام مدیرعامل شرکت «بوئینگ» انتصاب شد. اگرچه او پس از ورود به «بوئینگ»، اقداماتی را برای بازسازی اعتماد و افزایش ایمنی هواپیماها انجام داد که از جمله آن اصلاح سیستم MCAS، تقویت فرهنگ ایمنی و تسهیل همکاری با نهادهای نظارتی نظیر با FAA و دیگر سازمان‌ها برای دریافت مجدد تأییدیه‌های پرواز بود؛ اما حضور وی از تعداد قابل‌توجه سوانح «بوئینگ» کم نکرد. سانحه هوایی 5 ژانویه ۲۰۲۴ برای یک هواپیمای دیگر «بوئینگ» باز این شرکت را به تغییر مجدد هیئت‌مدیره خود واداشت؛ در آن سانحه یک هواپیمای مسافربری «بوئینگ ۷۳۷ مکس-۹» متعلق به خطوط هوایی آلاسکا هنگام پرواز با ۱۷۱ مسافر، به‌دلیل جداشدن یکی از صفحات بدنه هواپیما، مجبور به «فرود اضطراری» شد. «کالهون» در چارچوب تغییرات گسترده در هیئت‌مدیره این شرکت هواپیماسازی که دلیل اصلی آن گسترش بحران ایمنی محصولات شرکت است، کناره‌گیری کرد. به‌دنبال‌آن، «بوئینگ» با انتخاب «کلی اورتبرگ» به‌عنوان مدیرعامل جدید خود تلاش کرد فصل جدیدی را آغاز کند. او که سابقه طولانی در صنعت هوافضا دارد، مسئولیت سنگینی بر دوش داشته تا «بوئینگ» را از بحران‌های اخیر خارج کرده و به دوران طلایی‌اش بازگرداند. «اورتبرگ» با بیش از ۳۵سال تجربه در صنعت هوافضا، به‌عنوان فردی کارکشته و باتجربه شناخته می‌شود؛ اما سریال سوانح هواپیماهای «بوئینگ» ناشی از بحران ایمنی در سال ۲۰۲۴ با مدیران جدید کارکشته و باتجربه این شرکت هم ادامه داشته است.
سوانح یک‌سال‌اخیر «بوئینگ»
در یک‌سال‌گذشته هواپیماهای «بوئینگ» شاهد بیش از پنج سانحه؛ ازجمله سقوط لاستیک هواپیما هنگام برخاستن هواپیما و جداشدن درِ اضطراری یکی از هواپیماهایش در هوا بوده است. یک «بوئینگ ۷۳۷» در ماه می گذشته درحالی‌که حامل ۸۵ سرنشین بود از باند فرودگاه اصلی سنگال خارج شد و ۱۱نفر؛ ازجمله خلبان آن مجروح شدند. درآن‌زمان، بلافاصله مشخص نشد که چرا «بوئینگ ۷۳۷-۳۰۰» آتش گرفت و از باند خارج شد. در آنتالیا (در جنوب ترکیه) در همان‌ماه، لاستیک جلوی یک «بوئینگ ۷۳۷» هنگام فرود منفجر شد. این حادثه در پروازی رخ داد که از پاریس (پایتخت فرانسه) به‌مقصد استانبول درحرکت بود. کمااینکه فرودگاهی در استانبول نیز شاهد فرود هواپیمای باری «بوئینگ ۷۶۷» بدون چرخ‌های جلو بود؛ به‌طوری‌که هواپیما از ارابه فرود عقب خود استفاده کرد و دماغه و بدنه جلویی هواپیما با زمین برخورد نمود! ژانویه گذشته، کابین یک «بوئینگ 737 MAX-9» متعلق به خطوط هوایی آلاسکا، حامل ۱۷۱ مسافر و شش خدمه، منفجر شد و آن‌ها را مجبور به بازگشت به پورتلند (آمریکا) کرد؛ بدون‌اینکه آسیبی به سرنشینانش وارد شود.
در مسیر سقوط؛ این‌بار از نوع اقتصادی
اداره هوانوردی فدرال آمریکا باتوجه‌به نقایص فنی و ایمنی سقف تولید «بوئینگ» را به ۳۸ هواپیمای مسافربری محدود کرده؛ اما آمارهای شرکت نشان می‌دهد تولید آن در ماه‌های اخیر کمتر ازاین‌تعداد است. اخیراً شرکت‌های هوایی آسیایی که از مشتریان مهم «بوئینگ» هستند، سفارش ۶۵فروند هواپیما را لغو و آن‌را با محصولات «ایرباس» (رقیب اصلی بوئینگ) جایگزین کردند. لغو سفارش‌های «بوئینگ» به‌دلیل بحران‌های ایمنی در هواپیماهای شرکت؛ به‌ویژه در مدل‌های محبوبی مانند «بوئینگ ۷۳۷ مکس» تأثیر قابل‌توجه بر کاهش ارزش سهام شرکت داشته و آسیب جدی به شهرت «بوئینگ» وارد کرد. لغو سفارش‌ها معمولاً نشان‌دهنده کاهش اعتماد مشتریان به ایمنی و کیفیت محصولات «بوئینگ» است. این‌امر مستقیماً بر درآمد پیش‌بینی‌شده شرکت تأثیر منفی گذاشته و سرمایه‌گذاران را نگران کرده است؛ درواقع، لغو سفارش‌ها به‌معنای کاهش قراردادهای آینده است. «بوئینگ» که بخش عمده درآمدش را از پیش‌فروش هواپیماها دریافت می‌کند، درچنین‌شرایطی با کاهش نقدینگی و درآمد مواجه شده است: غول هواپیماسازی آمریکایی «بوئینگ» در سه‌ماهه‌اول سال ۲۰۲۴ میزان ۳۵۵میلیون‌دلار ضرر خالص داشته است! درعین‌حال سازمان‌های نظارتی کل جهان، پس از مشکلات ایمنی، «بوئینگ» را تحت‌فشار قرار دادند. این‌امر منجر به تعلیق پرواز مدل‌های خاص و تأخیر در تولید شده که بر عملکرد مالی شرکت تأثیر گذاشته است. در مقطع اخیر همان‌طورکه اشاره شد؛ برخی مشتریان همیشگی «بوئینگ» به رقبایی مانند «ایرباس» روی آوردند که این‌امر فشار رقابتی بیشتری بر «بوئینگ» وارد و نگرانی بیشتری درمورد سهم بازار و درآمد آتی آن ایجاد کرده است. دراین‌شرایط، «بوئینگ» برای بازیابی جایگاهش نیاز به بهبود کیفیت محصولات، بازسازی شهرت و ایجاد روابط مجدد با مشتریان دارد. فارس