در گزارش ACLED تأکید شد؛
۲۰۲۴؛ پرجنگ‌ترین سال پس از جنگ جهانی دوم
مریم شفیعی: گزارش سال ۲۰۲۴ یک گروه بین‌المللی فعال در مطالعات جنگ و صلح (ACLED)، نشان می‌دهد بیش از ۹۲ کشور جهان، درگیری فرامرزی داشته‌اند؛ رقمی بی‌سابقه پس از ۸۰سال از جنگ جهانی دوم! واقعیت تلخ و مهم که کارشناسان تنها چاره آن‌را حل‌وفصل بحران‌ها قبل از شدت‌یافتن آن‌ها می‌دانند. گزارش گروه بین‌المللی غیردولتی مکان و رویداد درگیری‌های مسلحانه (ACLED) آورده است که سال‌جاری میلادی شاهد تشدید درگیری‌ها در اقصی‌نقاط مختلف جهان، در کنار تداوم جنگ میان روسیه و اوکراین و عملیات نظامی اسرائیل در غزه بود. نتایج این گزارش نشان داد در سال‌جاری میلادی، ۵۶ درگیری فعال در جهان وجود داشته است؛ رقمی بی‌سابقه از زمان جنگ جهانی دوم. علاوه‌براین درگیری‌ها یا منازعات در پنج‌سال‌گذشته دوبرابر شده و از هر هشت‌نفر، یک‌نفر درمعرض درگیری بوده است. در میان کشورها، فلسطین، میانمار، سوریه و مکزیک نیز در صدر فهرست منازعات در سال‌جاری میلادی قرار گرفتند. داده‌های گروه بین‌المللی غیردولتی مکان و رویداد درگیری‌های مسلحانه (ACLED) نشان می‌دهد که مرگ‌ومیر ناشی از درگیری از حدود ۱۸۰هزارنفر در سال ۲۰۲۳، به رقم ۲۳۴هزارنفر در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته که نشان‌دهنده افزایش ۳۰درصدی‌ست.
12 دلیل برای هشدار
طبق تازه‌ترین گزارش The Global Peace Index نیز شرایط جهان ازنظر شاخص صلح مساعد نیست و به‌دلایل ذیل نیاز به اقدامات اورژانسی و همدلی بین‌المللی برای بهبود آن دارد:
۱. اکنون ۹۷ کشور در جهان وجود دارند که شاخص صلح در آن‌ها از سال ۲۰۰۸ (زمان برقراری این شاخص) تاکنون در وضعیت نامساعدتری قرار گرفته است.
۲. درگیری‌ها در غزه و اوکراین محرک اصلی سقوط صلح جهانی بودند.
۳. درحال‌حاضر ۹۲ کشور درگیر منازعات فرامرزی خود هستند.
۴. تأثیر اقتصادی خشونت در جهان به ۱۹.۱تریلیون‌دلار یا ۲۳۸۰دلار برای هرنفر در پایان ۲۰۲۳ افزایش یافت که برابر با ۱۳.۵درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی‌ست.
۵. روند نظامی‌سازی در جهان با افزایش تسلیحات ۱۰۸ کشور تشدید یافته است.
۶. به‌دلیل درگیری‌های خشونت‌آمیز، ۱۱۰میلیون‌نفر در جهان، پناهنده یا آواره شده‌اند و اکنون ۱۶ کشور هر‌یک دست‌کم میزبان بیش از نیم‌میلیون پناهنده هستند.
۷. قریب به ۵۶ کشور درگیری فعال دارند.
۸. مخارج حفظ صلح بالغ‌بر ۴۹.۶میلیارددلار بوده که برابر با رقمی کمتر از ۰.۶درصد از کل هزینه‌های نظامی‌ست.
۹. ایسلند همچنان صلح‌آمیزترین کشور جهان است؛ موقعیتی که از سال ۲۰۰۸ به‌خود اختصاص داده و پس‌ازآن ایرلند، اتریش، نیوزلند و سنگاپور در لیست پنج کشور اول هستند. یمن جایگزین افغانستان به‌عنوان ناآرامترین کشور جهان شده است. پس‌ازآن سودان، سودان‌جنوبی، افغانستان و اوکراین قرار دارند.
۱۰. خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) کم‌آرام‌ترین منطقه در جهان باقی مانده است. این‌منطقه محل چهار کشور از ۱۰ کشور کم صلح‌آمیز جهان و دو کشور با پایین‌ترین درجه صلح، سودان و یمن است.
۱۱. آمریکای‌شمالی شاهد افزایش گسترده جنایات خشونت‌آمیز و ترس ناشی از خشونت بوده است.
۱۲. فلسطین خطرناک‌ترین و خشن‌ترین مکان جهان در سال ۲۰۲۴ بوده است. ۸۱درصد از جمعیت فلسطین درمعرض درگیری قرار دارند و ۳۵هزار تلفات در ۱۲ماه‌گذشته ثبت شده است. غیرنظامیان همچنان زیر حملات روزانه بمباران‌ها و تهاجمات قرار دارند. متوسط روزانه ۵۲ درگیری در سرزمین‌های فلسطینی رخ می‌دهد. به‌دلیل سطح خشونت بالا در آنجا؛ به‌ویژه غزه، درمقایسه‌با سایر درگیری‌ها و فقدان آتش‌بس میان طرفین، به‌احتمال‌زیاد این درگیری تا سال ۲۰۲۵ نیز ادامه خواهد داشت.
خطر بین‌المللی‌شدن درگیری‌های داخلی
نکته حائزاهمیت منازعات ایجادشده در سال‌جاری میلادی این‌است‌که جنگ‌های داخلی که شکل غالب درگیری در سطح جهانی باقی مانده‌اند، به‌طور فزاینده با مداخله قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی که دنبال منافع استراتژیک خود هستند، درهم‌آمیخته است. طبق گزارش نهادهای بین‌المللی؛ این‌روند ناشی از افزایش رقابت قدرت‌های بزرگ و مواضع قاطعانه‌تر سیاست خارجی بسیاری از قدرت‌های نوظهور بوده است. درحالی‌که تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ نقطه‌عطف این‌موضوع بوده، جنگ اسرائیل و حماس در خاورمیانه، صلح را به‌چالش کشیده و تهدید درگیری‌های بین‌دولتی مختلف را بیش‌ازگذشته مطرح کرده؛ موضوعی که جهان در سال‌جاری در چندبخش از جهان شاهد آن بود.
جغرافیای گسترده درگیری‌ها در ۲۰۲۴
آسیا: آنجا تنش‌ها بین ایالات‌متحده و چین بر سر تنگه تایوان و بین پاکستان و هند بالا بود. نهادهای بین‌المللی از درگیری‌ها در کشمیر و افغانستان نیز به‌عنوان دو درگیری مهم در آسیا نام برده‌اند که تلفات انسانی زیادی داشته است. تخمین زده شده تلفات غیرنظامیان در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۲، در افغانستان ۱۱۱ هزارنفر بوده است.
آمریکا: حتی در‌این‌قاره؛ منطقه‌ای که از دهه ۱۹۳۰ تاکنون درگیری بین‌دولتی بزرگی را تجربه نکرده، تنش‌های دوجانبه پس از همه‌پرسی در ونزوئلا در دسامبر ۲۰۲۳ شعله‌ور شد. در گویان نیز درحالی‌که بحران با میانجیگری بین‌المللی کاهش یافت؛ اما خطر وقوع اولین رویارویی بین‌دولتی در منطقه را در حدود یک‌قرن‌اخیر افزایش داد. علاوه‌براین، خشونت مسلحانه مرتبط با اقتصادهای غیرقانونی در قاره آمریکا هنوز گسترده و نرخ قتل تقریباً سه‌برابر میانگین جهانی‌ست. جرائم سازمان‌یافته دراین‌منطقه به‌شدت در فعالیت‌های مجرمانه مختلف ازجمله قاچاق انسان، جرائم زیست‌محیطی و قاچاق مخدر مصنوعی، تأثیر داشته است.
خاورمیانه: آشفتگی در آنجا پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ قابل‌مشاهده‌ترین و نگران‌کننده‌ترین تحول دراین‌روند در منطقه منا بوده است. این حمله سبب حملات گسترده اسرائیل علیه فلسطینی‌ها و مردم غزه شد. پس‌ازآن در لبنان، حزب‌الله دوباره با اسرائیل درگیر شد و با تشدید خشونت‌ها اسراییل بسیاری از رهبران مقاومت را هدف قرار داد و به جنوب لبنان در سپتامبر تا اکتبر ۲۰۲۴ حمله کرد و در ادامه این‌مسیر تنش‌ها میان ایران و اسرائیل نیز شدت گرفت. در اواخر سال، گروه‌های مسلح به دمشق حمله کرده و سوریه را از حاکمیت خاندان اسد خارج ساخت تا نشان دهد خاورمیانه تقریباً بیش از هرنقطه دیگر جهان شاهد منازعه و درگیری در سال‌جاری بود. تهاجم روسیه به اوکراین نیز سال سوم خود را کلید زد. روسیه علاوه‌بر اوکراین، نیروهای فعالی در آفریقا نیز داشته اما پس از فروپاشی گروه واگنر و مرگ یوگنی پریگوژین (رئیس آن) در اوت ۲۰۲۳، دخالت مستقیم خود را در جنوب صحرای آفریقا ازطریق سپاه آفریقا که تحت‌کنترل وزارت دفاع روسیه است، افزایش داد. مسکو روابط خود را با رژیم‌های نظامی در بورکینافاسو، مالی و نیجر تعمیق بخشید و مشارکت امنیتی با این‌کشورها را تعمیق کرد.
جنوب صحرای آفریقا: کشورهای این‌خطه در سال‌جاری میلادی تحت‌تأثیر درگیری‌های متعدد در جهان باقی ماندند به‌طوری‌که ۱۴ کشور از ۴۹ کشور این‌منطقه درگیر جنگ بودند. دراین‌حوزه جغرافیایی، در سال گذشته میلادی ۲۸ درگیری داخلی (چه با مداخله خارجی یا بدون مداخله خارجی) به‌ثبت رسید که بالاترین رقم پس از ۱۹۹۱ بود. جنگ‌ها با پیامدهای هسته‌ای در جنوب صحرای آفریقا، اصطکاک بین جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) و روآندا و بین اتیوپی و سومالی و همچنین بن‌بست بین نیجر (در کنار مالی و بورکینافاسو) و جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا؛ به‌ویژه نیجریه، همگی خطراتی قابل‌توجه را برای تشدید درگیری‌های بین‌دولتی فراهم ساخت.
چشم‌انداز صلح جهانی
کارشناسان می‌گویند که چشم‌انداز جهانی برای صلح، با افزایش درگیری‌های حل‌نشدنی که توسط تعداد فزاینده‌ای از احزاب، عوامل هم‌پوشانی و متنوع و تشدید تنش‌ها و پراکندگی ژئوپلیتیکی ایجاد شده، مبهم است. درهمین‌حال، شدت و تلفات انسانی درگیری‌های مسلحانه با افزایش ۳۷درصدی بر اهمیت موضوع افزوده است. جهان درحال‌تجربه تعداد بی‌سابقه‌ای از درگیری‌هاست که به‌دلیل دخالت فزاینده بازیگران داخلی و خارجی، مجموعه پیچیده از محرک‌های اساسی و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی، به‌طور نگران‌کننده‌ای غیرقابل‌حل به‌نظر می‌رسد. دوسال‌اخیر به‌دلیل اهمیت‌یافتن مسائل ژئوپلیتیکی و تأثیر انسانی آن‌ها، پرتبعات‌ترین سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بوده‌اند به‌گونه‌ای‌که روندهای منازعات و درگیری‌های مسلحانه در اقصی‌نقاط جهان درحال‌افزایش است. طبق گزارش نهاد بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) تلفات ناشی از حوادث خشونت‌آمیز در دوره موردبررسی (اول ژوئیه ۲۰۲۳ تا ۳۰ ژوئن ۲۰۲۴) بررسی درگیری مسلحانه ۲۰۲۴ نسبت به سال قبل ۳۷درصد افزایش یافت و به حدود ۲۰۰هزارنفر در کل جهان رسید. اگرچه مرگ‌ومیرها در قاره آمریکا (-۹درصد) و آسیا (-۳درصد) اندکی کاهش یافت اما در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) 315درصد افزایش یافت. این‌امر عمدتاً ناشی از درگیری‌ها و خشونت‌های مستمر در فلسطین بود؛ جایی‌که مرگ‌ومیر ناشی از حوادث خشونت‌آمیز درمقایسه‌با ۳۲۱نفر سال قبل به نزدیک به ۴۰هزارنفر افزایش یافت. علاوه‌براین؛ نسبت کلی تلفات به‌ازای هر خشونت مسلحانه تقریباً ۱۷درصد افزایش یافته است که حاکی از شدت و مرگ‌ومیر فزاینده این خشونت‌هاست. این‌وضعیت ناامیدکننده به‌ویژه زمانی بیشتر خودنمایی می‌کند که منابع دردسترس دولت‌های آسیب‌دیده و بازیگران بین‌المللی برای رسیدگی به بازسازی بی‌سابقه و نیازهای بشردوستانه ناشی از خشونت مسلحانه مداوم به‌طور فزاینده تحت‌فشار قرار می‌گیرند. دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (UNOCHA) در تازه‌ترین گزارش خود برآورد کرده است:
۱. بیش از ۲۹۰میلیون‌نفر در جهان سال ۲۰۲۴ به کمک‌های انسان‌دوستانه نیاز داشته‌اند.
۲. ۷.۳میلیارددلار کمک مالی بشردوستانه تا پایان آوریل ۲۰۲۴ جمع‌آوری شده بود که با کاهش ۳۶درصدی نسبت به سال قبل همراه بود. به‌عبارت‌دیگر درحالی‌که منازعات افزایش پیدا کرده اما میزان کمک‌های انسان‌دوستانه کاهش داشته است.
۳. شکاف مالی با شوک‌های خارجی متوالی در سال‌های اخیر ازجمله همه‌گیری ویروس کرونا و تأثیر جنگ روسیه و اوکراین، سبب افزایش تهدید امنیت غذایی و انرژی شده است.
۴. این‌عوامل همراه با تسریع بحران اقلیمی، علل اصلی درگیری را نیز تشدید کرده است. منابع مالی موردنیاز برای بازسازی اوکراین و غزه نمونه بارز این چالش‌ها هستند.
بانک جهانی برآورد کرده که بازسازی و احیای اوکراین در یک‌دهه‌آینده نزدیک به ۴۸۶میلیارددلار هزینه خواهد داشت درحالی‌که خسارت مستقیم به زیرساخت‌های غزه بیش از ۱۸.۵میلیارددلار است که معادل ۹۷درصد از کل تولید ناخالص داخلی سرزمین‌های فلسطینی در سال ۲۰۲۲ است. کارشناسان مهم‌ترین دلایل ضعف پایه‌های صلح در جهان را به سازمان ملل و نهاد شورای امنیت بازگردانده‌اند زیرا این شورا تاکنون نتوانسته مانع از بروز جنگ یا پایان‌دادن به منازعه‌ای در جهان بااستفاده‌از ابزارهای بین‌المللی شود. این نقص به‌ویژه در حملات مکرر اسرائیل علیه فلسطین در سال قبل خود را به‌خوبی نشان داده. ناتوانی نظام بین‌الملل و قدرت‌های جهانی در میانجیگری آتش‌بس در درگیری‌هایی مانند غزه و سودان یا میانجیگری در مناقشات داخلی و بین‌المللی ازجمله درگیری‌های میان روسیه و اوکراین، اتیوپی و سومالی و کنگو و روآندا آشکار بود. درهمین‌حال، برخی قدرت‌های نوظهور نیز نه‌تنها نتوانستند تلاش‌های میانجی‌گرانه موفقی از خود به‌جای گذارند بلکه برخی‌ازآن‌ها حتی در افروختن منازعات نیز در زمره عوامل خارجی بروز درگیری، تأثیرگذار بوده‌اند. نکته حائزاهمیت دیگر اینکه: قوانین بین‌المللی بشردوستانه که سال‌ها برای تنظیم آن وقت گذاشته شده، موردحملات فزاینده‌ای به‌ویژه جنگ‌طلبان قرار گرفته است؛ مثلاً درگیری‌ها در سودان و غزه شاهد نقض گسترده و جنایات جنگی و همچنین غیرفعال‌شدن قوانین بشردوستانه حین منازعات بود. در تمام درگیری‌ها، بی‌توجهی آشکار به زندگی غیرنظامیان موج می‌زد که منجر به افزایش روند آوارگی؛ ازجمله ۹۰درصد غزه و ثبت ۷.۷میلیون آواره داخلی در سودان شد. ممانعت از ارسال کمک‌های بشردوستانه، ایجاد ناامنی غذاودارو و تخریب زیرساخت‌های متعدد غیرنظامی مانند بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی، روی جنگ‌طلبان را سیاه و خوی غیرانسانی آن‌ها را کاملاً نشان داد.
جمع‌بندی
طبق گزارش نهادهای بین‌المللی جغرافیای درگیری در جهان در سه‌سال‌اخیر به‌میزان دوسوم شدت افزایش یافته است. ناظران بین‌المللی، باتوجه‌به این واقعیت و ازآنجاکه شدت درگیری و همچنین تعداد جنگ‌ها در جهان روند صعودی داشته درمورد تأثیرات گسترده این ناهنجاری‌های بین‌المللی بر رشد اقتصادی جهانی و امنیت غذایی هشدار داده‌اند. طبق این گزارش‌ها «شاخص شدت درگیری» (CII) اوکراین، میانمار، خاورمیانه، برخی از مناطق آفریقا به‌ویژه در سه‌سال‌اخیر دالان اصلی منازعات و ناآرامی‌هایی در جهان بودند که شدت درگیری در آن بالا بوده است. گاردین دراین‌زمینه گزارش داد: اکنون ۴.۶درصد از خشکی‌های جهان تحت‌تأثیر درگیری و جنگ قرار دارند درحالی‌که در سال ۲۰۲۱، این‌رقم ۲.۸درصد بود. شاخص مرگ‌ومیر در درگیری نیز ۲۹درصد افزایش یافته است. آنجلا روزالس؛ مدیر گروه حقوق‌بشری SOS Children's Villages International می‌گوید: «۴۷۰میلیون کودک در کل جهان تحت‌تأثیر جنگ‌ها ازجمله در اوکراین، سودان، غزه و لبنان قرار گرفته‌اند که تأثیرات جدی آن فراتر از مرگ و جراحت است. باتوجه‌به این واقعیت که درگیری‌ها در تاریخ همواره یکی از علل اصلی نابودی منابع انسانی-اقتصادی، زیست‌محیطی و بروز گرسنگی و فقر بوده؛ بنابراین ضرورت دارد صلح‌دوستان در جهان اعم از دولت‌ها، ملت‌ها و سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی بر تلاش‌های خود بیش‌ازگذشته بیفزایند تا پرچم سفید صلح در همه مناطق تحت درگیری در جهان به‌اهتزاز درآید». ایرنا