روزهای کابوس‌وار در نظام حقوق بین‌الملل کودکان
محمدمهدی سید ناصری: طی چندروزاخیر (این مطلب در 7 مرداد 1403 منتشر شده است) اخبار ناراحت‌کننده و تأسف‌باری درباره تحولات در غزه درباره وضعیت کودکان فلسطینی در خبرگزاری‌های سراسر دنیا منتشر شده است مانند اسرائیل ۵۰۰ خانواده را در غزه به‌طورکامل از بین برده است، سازمان ملل گزارش داده که قحطی و گرسنگی به سراسر غزه گسترش یافته است و دست‌کم ۳۳ کودک به‌تازگی براثر سوءتغذیه در مناطق شمالی غزه جان باخته یا شمار شهدای غزه به ۳۸٫۰۹۸نفر رسیده است و ...؛ غزه از کودکانه‌ترین شهرهای جهان است؛ نه‌فقط «متراکم‌ترین» بلکه جوان‌ترین قطعه مسکونی دنیاست. نیمی از جمعیت دومیلیون و 200هزارنفری غزه را زیر ۱۸ساله‌هایی تشکیل می‌دهند که بنا به تعریف کنوانسیون جهانی، کودک به‌شمار می‌آیند اما از ابتدای اشغالگری در غزه، کرانه باختری و قدس، صهیونیست دست به شهادت کودکان و کودک‌کشی زده و اکنون به‌شیوه‌های فجیع‌تری ادامه پیدا کرده است. آن‌چنان‌که در این کودکانه‌ترین شهر جهان، بیش از ۴۵درصد تلفات، مربوط به زیر ۱۸ساله‌هاست؛ نسبتی شگفت‌آور و دردناک که احتمالاً در هیچ جنگی شبیه ندارد. هرچند کودکان در تمام نبردها و جنگ‌های بزرگ‌وکوچک، قربانیانی داده‌اند اما رقم تلفات کودکان در غزه، با رقم کدام جنگ برابری می‌کند؟ به‌گفته مدیر اجرایی یونیسف میزان کودکان کشته‌شده در غزه بیش از کل جنگ‌های چهارسال‌اخیر در جهان است. جنگ خصمانه‌ترین رابطه میان دولت‌هاست که گاه به اشغال نظامی سرزمین یک‌طرف جنگ توسط طرف دیگر منجر می‌شود. حقوق مخاصمات مسلحانه تکالیف متعددی برای قدرت اشغالگر تعیین می‌کند و از این دولت می‌خواهد در مقابل اختیارات وسیعی که در سرزمین اشغالی دارا می‌شود به تعهداتی عمل کند. اسرائیل از سال ۱۹۶۷ کرانه باختری ازجمله قدس اشغالی و غزه را که درمجموع سرزمین اشغالی فلسطین تشکیل می‌دهند، اشغال کرده است. برخلاف ادعای اسرائیل، خروج نیروهای زمینی این رژیم از غزه در سال ۲۰۰۵ به اشغال غزه پایان نداد؛ به‌این‌دلیل‌که ازآن‌زمان اسرائیل کنترل مؤثری بر غزه ازجمله آب‌های سرزمینی و حریم هوایی آن، جابه‌جایی افراد و کالاها، به‌جز در مرز غزه با مصر و زیرساخت‌هایی که غزه بر آن تکیه دارد، حفظ کرده و این، نوار غزه را به زندانی باز تبدیل کرده. طبق حقوق بین‌الملل بشر، رژیم صهیونیستی به‌عنوان قدرت اشغالگر موظف است اطمینان حاصل کند که نیازهای اولیه مردم غزه مانند غذا و آب برآورده می‌شود. دراین‌بین دنیای کودکان فراتر از مرزهای جغرافیایی و سیاست‌های جهان بزرگ‌سالان است. حقوق کودکان را باید در زمره قواعدی دانست که نقض آن‌ها ازسوی هیچ دولت و گروهی پذیرفته نیست. چه در صلح و چه در جنگ، کودکان از حقوق خاصی برخوردارند که هیچ دولتی در داخل مرزهای جغرافیایی و ایدئولوژیک خود، حق تعرض و نادیده‌گرفتن آن‌ها را ندارد. به‌همین‌دلیل است که حمایت‌های حقوقی از کودکان در اسناد بین‌المللی مبتنی‌بر حقوق‌بشر و حقوق‌بشردوستانه حاکم بر مخاصمات مسلحانه موردتأکید قرار گرفته. کودکان غزه روزهای کابوس‌واری را از 7 اکتبر گذراندند؛ آن‌ها در این منازعه به‌صورت مداوم زیر بمباران اسرائیل به‌عنوان قدرت اشغالگر قرار داشته و زندگی را در شرایط جنگی گذرانده‌اند آنچه در غزه بر کودکان گذشت، نقض حقوق بین‌الملل و حقوق‌بشردوستانه بین‌المللی‌ست؛ جنایت‌های واردشده بر کودکان غزه نقض واضح و آشکار کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹ است. گزارشگر ویژه سازمان ملل درمورد سرزمین‌های اشغالی فلسطین در گزارش خود در اکتبر ۲۰۲۳؛ اسرائیل را به‌عنوان یکی از طرفین کنوانسیون حقوق کودک و قدرت اشغالگر در اراضی اشغالی فلسطین، مکلف دانست که مطابق با ماده ۳ کنوانسیون، مصالح عالیه کلیه کودکان تحت صلاحیت خود را در اولویت قرار دهد. بااین‌حال، اسرائیل کودکان فلسطینی را درمعرض آسیب‌های جسمی و روانی شدید قرار می‌دهد و ترس‌ها و چالش‌هایی را بر آن‌ها وارد می‌کند که هیچ کودکی نباید آن‌را تحمل کند. عدم‌پاسخگویی در قبال اقدامات اسرائیل، نادیده‌گرفتن تعهدات بین‌المللی و نقض حقوق بین‌الملل است، ماده 38 کنوانسیون حقوق کودک تأکید می‌کند که در مخاصمات مسلحانه باید از کودکان حمایت ویژه به‌عمل آید. حال پرسش این‌است‌که تکالیف اسرائیل به‌عنوان قدرت اشغالگر در تضمین و حمایت از حقوق کودکان فلسطینی در منازعات مسلحانه در غزه چیست؟ هم‌اکنون شرایط کودکان فلسطینی روایتی تلخ و تکان‌دهنده است که باید تدبیری جدی ازطرف دولت‌های طرف مخاصمه و جامعه جهانی به‌ویژه سازمان ملل صورت گیرد. آنچه در غزه دیده می‌شود این‌است‌که هیچ‌کدام از مواد کنوانسیون حقوق کودک ملل متحد توسط اسرائیل رعایت نشده و حقوق کودکان غزه به‌شدت نادیده گرفته شده است. همچنین میزان خشونت دراین‌جنگ علیه کودکان به‌گونه‌ای‌ست‌که خشونت ازنظر کمی‌وکیفی در بدترین شکل ممکن درحال‌رخ‌دادن است و زندگی آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. طبق ماده (۴۵) کنوانسیون حقوق کودک، نقش کمیته حقوق کودک ملل متحد است که می‌تواند به مجمع عمومی ملل درخواست رسیدگی به وضعیت کودکان را مطرح کند. همچنین در بند (پ) ماده (۴۵) این کنوانسیون آمده است که دبیرکل می‌تواند درخواست کند تا موضوعات خاص ازجمله وضعیت کودکان موردتوجه قرار گیرد. درباره ضمانت اجرای این کنوانسیون می‌توان به تعهدات دولت‌ها اشاره کرد که درصورت عدم‌رعایت تعهدات کنوانسیون، اعتماد جهانی نسبت به این دولت‌ها از بین می‌رود. سازمان ملل باید نسبت به اجرا تعهدات کنوانسیون، نه در حد تعارف، بلکه به‌طورجدی حساسیت داشته باشد و به‌طور مشخص به اسرائیل فشار بیاورد که خشونت علیه کودکان را متوقف کند. در اقدامی دیگر دبیرکل سازمان ملل می‌تواند با اضافه‌کردن اسرائیل در فهرست شرمساری ملل متحد به‌جهت کشتار بی‌رحمانه کودکان در غزه، با انتشار این‌فهرست، اسرائیل را تشویق کند تا در چشم جهان، رفتار خود را تغییر دهد. در آخر باید گفت اسرائیل به‌عنوان یکی از طرفین کنوانسیون حقوق کودک و قدرت اشغالگر در سرزمین‌های اشغالی فلسطین، موظف است که مصالح عالیه کلیه کودکان تحت صلاحیت خود را در اولویت قرار دهد و به تعهدات خود ذیل این کنوانسیون برای حمایت و تضمین حقوق کودکان در غزه عمل کند. ترومای ناشی از جنگ برای کودکان تا نسل‌ها می‌تواند ادامه یابد؛ کودکان امیدهای فردای جهان هستند و دولت‌ها با همکاری یکدیگر می‌توانند آینده بهتری برای هر کودکی که در جنگ و بحران زندگی می‌کند بسازند. دیپلماسی ایرانی