چند کیلوبایت «فوت» مجازی!

براساس آنچه در 13 فوریه 2016 در سایت Tech Crunch آمده است، اولین تماسی که با موبایل یا همان تلفن همراه در تاریخ برقرار شد، به تاریخ سوم آپریل 1973 برمی‌گردد؛ یعنی 44سال پیش! اینک در سال 2017 به سر می‌بریم؛ سالی که به ادعای مفسران شرکت انگلیسی Brandwatch که بر سطح، میزان و چگونگی فعالیت کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان نظارت می‌کند، 2.3میلیارد نفر کاربر فعال در حوزه‌های مجازی وجود دارند؛ آن ‌هم در حالی که بر اساس آخرین آمار جهانی در جولای سال 2015 بیش از 7.3میلیارد نفر در پهنه جغرافیای جهان زندگی می‌کنند. آمار رو به گسترش استفاده از تلفن همراه، حاکی از تغییر سبک زندگی مردم در اقصی‌نقاط این کره خاکی است و آن‌گونه که آمار منتشره از سوی شرکت معروف سرمایه‌گذاری پرکینز و بایرز در دره سیلیکونی موسم به KPCB به تاریخ اول ژوئن 2016، نشان می‌دهد، معتادین به تلفن همراه در گروه بزرگسال، گاه تا حدود 5.6 ساعت از وقت روزانه‌شان را با گوشی همراه‌شان صرف می‌کنند. بر اساس آمار همین مرکز، طی یک سال از 2014 تا 2015 چیزی بیش از 176 میلیون نفر به جمعیت دارندگان تلفن هوشمند افزوده شده و به ادعای تحقیقات همین منبع خبری، روزانه یک‌میلیون نفر وارد فضای مجازی می‌شوند. اگر بخواهیم درباره آمار و ارقام مرتبط با این مقوله صحبت کنیم، به موارد حیرت‌‌آور متعددی برمی‌خوریم؛ اما سوال اینجاست که در کنار این اتفاق کمیتی، کیفیت ارتباط‌های‌مان هم بالاتر رفته است؟ بخشی از این کیفیت بی‌شک در زمینه فرهنگ عمومی استفاده از مسیرهای ارتباطی است؛ به ویژه در عصر حاضر، مسیرهای ارتباطی مدرن که زمینه‌های باهم‌بودن را گسترش داده‌اند. در مطلبی که سوم اکتبر 2016 در Daily Item به چاپ رسید، نانسی پاشچوک؛ روان‌شناس با گرایش تخصصی در حوزه رسانه و فضای مجازی، گفته است: «هر فناوری به مثابه یک ابزار است و تلفن همراه هم می‌تواند مانند هر ابزاری، کاربردی دوگانه داشته باشد؛ خوب یا بد! این ما هستیم که نوع کاربری را تعیین می‌کنیم. تلفن همراه، ابزاری برای تسهیل ارتباط در مواقع اضطرار است. حال اگر ما از آن در هر زمانی استفاده می‌کنیم یا اینکه آن را چطور به کار می‌بریم، به حیطه رفتارهای شخصی ما برمی‌گردد که علل مختلفی دارد؛ اما مهم‌ترین و اصلی‌ترین علت، ویژگی‌های شخصیتی ماست و این شخصیت، متاثر از عوامل گوناگونی است که ارتباط غیر مستقیمی با فرهنگ غالب، محیط زندگی و سطح سواد دارد؛ اما الزاما به این معنی نیست که یک کاربر از طبقه اجتماعی خاص یا با مدرک علمی مشخص، رفتار بهتری یا بدتری نسبت به سایرین در این زمینه داشته باشد». امروزه استفاده از تلفن همراه با امکانات زمینه‌سازی چون اینترنت به وسیله‌ای تبدیل شده که هیجان ویژه‌ای به شکل روابط داده است؛ اما به همان میزان هم دردسرهای افزایش‌یافته‌ای برای مردم ایجاد کرده است. سال‌ها پیش که هنوز تلفن‌های خانگی رواج نداشتند و درصد قابل توجهی از مردم، به ناچار از تلفن‌های عمومی استفاده می‌کردند، مزاحمت‌هایی که با این وسیله ارتباطی صورت می‌گرفت، حد و شکل مشخص و فرهنگ استفاده از آن هم سبک و سیاقی مختص به خود داشت. گاهی شما مجبور بودید مدتی بیش از حد طبیعی بیرون یک کیوسک تلفن به انتظار بایستید تا صحبت‌های نفر قبلی پایان بگیرد و گاه افراد با نزدیک‌تر شدن غیر منطقی به فردی که مشغول صحبت بود، سعی می‌کردند از چندوچون مکالمه‌اش سردرآورند. رواج تلفن‌های خانگی اگرچه این مشکلات را از سر راه برداشت؛ اما زمینه‌ساز دردسرهای تازه‌ای بود. مزاحمت‌های خانگی و مکالمات بسیار طولانی به طوری که گاه در زمان اضطرار، حتی ساعتی با بوق اشغال روبه‌رو می‌شدید، از جمله رایج‌ترین این دردسرها بودند که با آمدن تجهیزاتی چون نمایشگر شماره تماس‌گیرنده و بوق انتظار، تا حدود زیادی رفع شدند. آمدن تلفن همراه، به ارتباطات راه دور جانی تازه بخشید؛ اما معضلات خودش را در پی داشت. سروصدای زنگ‌های جورواجور، صحبت با صدای بلند در معابر و فضاهای عمومی و البته امکاناتی مانند پیامک و بلوتوث هم به زمینه‌های مزاحمت‌های قبلی تلفنی افزوده شد و بعد از مدتی هم رواج شبکه‌های مدرن پیام‌رسان مبتنی بر نت در سیستم‌های تلفن‌های هوشمند، این آش شور را شورتر کرد. کافی است هر از گاهی گوشی خود را چک کنید تا متوجه شوید، بی‌اجازه شما، آشنا و ناآشنا شما را به گروه‌های مختلف تلگرامی دعوت کرده‌اند، کافی است گوشی خود را در یک محیط شلوغ دربیاورید تا همه سرهای دور و اطراف‌تان به سمت صفحه نمایشی شما خم شود، کافی است مطلب جالب یک نفر را در یک گروه لایک کنید تا با دسته‌گل‌های مجازی وارد صفحه شخصی‌تان شود، کافی است از یک نفر یک جایی به اشتباه خطایی سر بزند تا در کمترین زمان ممکن، تصاویر لورفته‌اش با کامنت‌های جورواجور آذین بسته شود،‌ کافی است... شاید باورکردنی نباشد؛ اما این ماجراها باعث شده تا در فضای جامعه‌شناسی دنیا و در زمینه علوم ارتباطی، مبحثی تحت عنوان Phone Culture به وجود بیاید که در آن به چگونگی استفاده از تلفن همراه به عنوان یک پدیده رایج اجتماعی در فضاهای عمومی و حتی روابط میان‌فردی می‌پردازد. بررسی‌های مجموعه تحقیقاتی Ezoic نشان می‌دهد که بین سال‌های 2012 تا 2015 استفاده از اینترنت برای فعالیت‌های روزانه رشدی 600درصدی داشته است که گویای تغییر نگرش‌های عمومی به مقوله ارتباط است؛ اما آیا به همین اندازه رشد در فرهنگ ارتباطی مدرن ما هم دیده می‌شود؟