مرزشکنی کشـاورزی برای تـامین غذا

رشد جمعیت، بیکاری، رکود، تورم، دغدغه تامین مواد غذایی و بالارفتن روزمره قیمت آنها، همگی عواملی هستند که مسئولان را در اندیشه بهره‌گیری از زمین‌های خارج از مرزهای کشور پیش می‌برد. تامین غذا مهمترین وظیفه دولت‌هاست که بر تمامی تصمیم‌گیری‌ها سایه می‌افکند. این دغدغه در سال‌های اخیر برای دولت سنگین‌تر شده است؛ از یک‌سو منابع آبی کشور با بحران جدی روبه‌روست. کاهش بارندگی و استفاده نادرست از منابع آب زیرزمینی سطح بسیاری از سفره‌های آبی را به‌قدری کاهش داده‌اند که برای دسترسی به آب باید چاه‌های بسیار عمیق حفر کرد. این کاهش آبی موجب شوری آب در بسیاری از مناطق خشک کشور هم شده است که مانع دیگری برای کشت محصولات است. ازسوی‌دیگر مسائلی مانند دریاچه ارومیه این بحث احیا و حفاظت منابع آبی را پیش می‌آورد. ممنوعیت کشت برخی محصولات آب‌بر در برخی مناطق نیز سطح تولید آن محصولات را کاهش داده است. تولید محصولی مانند برنج که به شدت آب‌بری داشته و دومین غذای اصلی کشورمان است به‌دلایل مختلف ازجمله خارج شدن برخی مناطق محلی مرکزی و غربی کشت برنج به‌دلیل کمبود منابع آبی قیمت بسیار بالایی پیدا کرد و در بازار با قیمتی حدود ١٧هزارتومان به فروش می‌رود. منابع خاکی کشورمان هم به‌دلیل بهره‌برداری زیاد، شخم‌زنی و کوددهی غیراستاندارد و خارج از عرف، شور شدن در اثر آبیاری نادرست و کمبود بارش‌ها، با کاهش توان برای کشاورزی مواجه است. افزایش بهره‌وری تولید، واردات موادغذایی، کاهش ضایعات، مصرف بهینه و کشت فراسرزمینی گزینه‌های پیش‌رو هستند که با درصدهای متفاوت در حال اجرا هستند اما پاسخگوی نیاز کشور نبوده‌اند. کشت فراسرزمینی راهی است که کمتر از سایر موارد به آن پرداخته شده است؛ اما کارایی به‌مراتب بالا دارد. مزیت‌های کشت فراسرزمینی به‌نسبت ورادات مواد غذایی این است که آنچه مورد پسند و ذائقه مردم است با معیارها و استانداردهای کشورمان تولید می‌شود. همچنین این محصولات به‌نوعی شبه‌تولید داخلی هستند و از حوزه دلالی بین‌المللی خارج می‌شوند درنتیجه قیمت مناسب‌تری خواهد داشت. کشورهایی هستند که ذائقه غذایی آنها با ما فرق دارد و از این‌رو زمین‌های بلااستفاده‌ای‌ دارند که می‌توانیم از آنها برای کشت فراسرزمینی بهره بگیریم. این مقوله با اینکه از لحاظ تئوری زمانی زیادی از مطرح‌ شدنش در عرصه جهانی می‌گذرد؛ اما در کشور ما خیلی وقت نیست که به کاربرد رسیده است. رایزنی‌های سیاسی برای کشت فراسرزمینی بسیار پیچیده؛ ولی شدنی است و تنها مشکل آن نبود آئین‌نامه و قوانین مصوب بود که در سال گذشته این مهم به سرانجام رسید. در آئین‌‌نامه مذکور هیچ زمان، مکان و یا محصول خاصی برای کشت فراسرزمینی در نظر گرفته نشده است، در این آئین‌نامه تمهیداتی پیش‌بینی‌شده که براساس آن، بتوان از کشت فراسرزمینی حمایت و مجوزهایی را برای برخی پشتیبانی‌ها ارائه کرد. همچنین براساس آئین‌نامه فوق وظایف و اختیاراتی برای وزارت جهاد کشاورزی معین‌شده تا بتواند صلاحیت کسانی را که قصد انجام کشت فراسرزمینی دارند، احراز کند. در همین راستا حجتی، وزیر جهاد کشاورزی رایزنی‌های بسیاری را با کشورهایی که امکان کشت فراسرزمینی برای محصولات مورد نظر ما دارند انجام داد. کشت فراسرزمینی به‌دلیل دیدگاه‌های متفاوت همیشه با چالش مواجه بوده اما درحال‌حاضر با ابلاغ آئین‌نامه کشت فراسرزمینی توسط معاون اول رئیس‌جمهور شرایط کمی بهتر شده است. زراعت محصولاتی چون ذرت، دانه‌های روغنی، برنج و میوه‌هایی مانند موز از مواردی هستند که مزیت و حمایت زیادی برای کشت فراسرزمینی دارند. کشت فراسرزمینی برنج در کشورهایی مانند قرقیزستان، ویتنام، غنا، گینه بیسائو و گینه کوناکری درحال پیگیری است و در برخی از این کشورها هم زمین‌ها برای واگذاری به ایرانیان آماده شده‌اند. کشورهایی مانند قرفیزستان، ارمنستان و آذربایجان هم قبلا سابقه همکاری با ایران برای کشت فراسرزمینی را داشته‌اند. یکی از بزرگترین مزیت‌های کشت فراسرزمینی این است که نیروی کار تخصصی و دانش کشاورزی ما این فرصت را پیدا می‌کند تا در محیط بین‌المللی خود را نشان دهند. قیمت اجاره زمین در این کشورها بسیار ارزان‌تر از ایران است که بر قیمت تمام‌شده بسیار تاثیر دارد. همچنین در برخی از این کشورها مانند کشورهای آفریقایی برنج را هم حتی می‌تواند به‌صورت دیم کاشت زیرا میانگین بارش زیادی در فصل کاشت محصول دارند. برخی منابع اعلام کرده‌اند که هزینه تولید در کشورهای آفریقایی تا یک‌دهم ایران کاهش می‌یابد. این فرصت بسیار خوب متاسفانه مورد توجه بسیاری از تجار و تولیدکنندگان مطرح قرار نگرفته است و حتی برخی از تولیدگنندگان مطرح در مقابل آن جبهه گرفته‌اند. سال‌های پیش انبارداری محصولات کشاورزی و اجاره باغ در کشوری مانند چین و امارات متحده عربی موجب شد تا یک گروه خانوادگی تبدیل به یکی از بزرگترین تاجران و تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در کشور شوند. امروز این فرصت به صورت قانونی در اختیار افرادی که توانایی، تجربه و ریسک‌پذیری دارند هست و ازسوی دولت نیز حمایت‌هایی پیش‌بینی شده است.  به‌نظر می‌رسد اطلاع‌رسانی درست در گسترش کشت فراسرزمنی نقش پررنگ داشته باشد. مهمترین کشورهایی که در این طرح ازسوی دولت مورد توجه قرار گرفته‌اند برزیل، غنا و قرقیزستان هستند. در همین زمینه رئیس اتاق بازرگانی ایران و برزیل گفت: «عمده ذرت و سویایی وارداتی ایران از برزیل آرژانتین و اکراین است، درصورتی‌که کشت فرا سرزمینی در برزیل توسعه یابد و اجاره ورود به ایران پیدا کند به قیمت ارزان‌تر نوع وارداتی آن به‌حساب می‌آید همچنین کشت فراسرزمینی ۳۰درصد ارزان‌تر از واردات آن است». باید درنظر داشت که کشور میزبان هم از این همکاری سود می‌برد زیرا هم نیروی کارگری و زمین بدون استفاده‌اش وارد چرخه اقتصادی می‌شوند هم اینکه دانش و تکنولوژی کشور میزبان به آنها وارد می‌شود. ازسوی دیگر اغلب قراردادهای این‌چنینی دوطرفه‌اند یعنی کشور میهمان هم در تامین موادغذایی کشور میزبان کمک می‌کند. این فرصت در برابر اتاق‌ بازرگانی کشاورزی قرار داد تا به‌جای واردات به کشت فراسرزمینی بپردازند.