هالووین؛ آوردگاه ابتذال، مصرف و خشونت!

در می‌زنند ... در را باز می‌کنید و چند مخلوق کوچک بامزه در لباس‌هایی فانتزی به‌شکل ابرقهرمان‌ها و هیولاهایِ بانمک، از شما کمی آب‌نبات می‌خواهند و ممکن است سرودی دسته‌جمعی برایتان اجرا کنند و بعد، درحالی‌که از این شورِ کودکانه به‌وجد آمده‌اید، در را با لبخندی می‌بندید و منتظر می‌شوید تا دوباره زنگ خانه به‌صدا دربیاید و بازی‌ از نو ... بله «هالووین» است؛ یک جشن نارنجیِ جذاب و پرهیاهو لبریز از نور و موسیقی و سُرور. بالماسکه‌ای که سالی یک‌بار، ارواح و موجودات فراواقعی را به دنیایِ ما می‌‌‌آورد تا باهم شبی «به‌یادماندنی» خلق کنیم؛ اما این، همه ماجرا نیست و با «یک‌روز سرگرم‌کننده بی‌ضرر» طرف نیستیم. گزارش 31 اکتبر 2022 نشریه The Review of Religions تأکید دارد که اتفاقاً افزایش تلفات عابران پیاده، حوادث جنایی و جراحات در‌این‌زمان از سال در سراسر جهان گزارش می‌شود. برگزاریِ این‌مراسم در بسیاری از جوامع، بهانه‌ای برای جوانان شده تا خود را درگیر اعمال خشونت‌آمیز و بزه و خرابکاری کنند. «هالووین» همیشه دارای پتانسیل مخرب قدرتمندی بوده که می‌تواند ‌سریعاً جشنی دلپذیر را به فضای تهدید، توهین و رسوایی تبدیل کند. تحقیقات گسترده و مشترک دانشگاه‌های «جان مورز لیورپول» و «کورک ایرلند» در بازه سه‌ساله (31 مارس 2008 تا 30 مارس 2011)، با 330172‌مورد گزارش اورژانس، به‌این‌نتیجه رسید: «هالووین»، با افزایش قابل‌توجهی از «جُرم و خشونت» همراه است که آن‌را در‌مقایسه‌با سایر تعطیلات مهم و حتی رویدادهای ورزشی، ازاین‌نظر برجسته می‌سازد. شاید باورکردنی نباشد؛ اما خطر وجود مواد افزودنی مُضر (روان‌گردان) در آب‌نبات‌های این جشن نیز وجود دارد: در اوت 2022، «اداره مبارزه با مواد مخدر بریتانیا» (DEA) هشدار داد؛ قرص‌های حاوی «فنتانیل» در رنگ‌های مختلف تولید می‌شوند. «آن میلگرام» (مدیر DEA) توضیح داد: «فنتانیلِ رنگین‌کمان؛ قرص‌ها و پودرهای فنتانیل (یک ضدِدرد مخدر) در رنگ‌ها، اَشکال و اندازه‌های روشن مختلف است؛ تلاشی عمدی توسط قاچاقچیان مواد مخدر برای ایجاد اعتیاد در بین کودکان و بزرگ‌سالان». در سال 2021، انتشار نتایج تحقیقی در «مجله بین‌المللی تحقیقات محیطی و بهداشت عمومی» (IJERPH)، از افزایش 49‌درصدیِ خطرات تصادفات مرگبار عابران پیاده کودکان در «هالووین» (در بریتانیا) خبر داد که مکملِ مطالعه‌ای در «ایالات‌متحده» بود. پایگاه علمیِ Health Communication نیز تحقیقی را در سال 2020 توسط «دانشگاه ایالتی میشیگان» منتشر کرد و گزارش داد: «هالووین» مصرف مشروبات الکلی را ترویج می‌کند و تهدیدی برای سلامتی و ایمنی عمومی‌ست. دانش‌آموزان نیز در «هالووین» جزو قربانیانِ تبلیغِ نوشیدن الکل بوده‌اند ... فقط همین‌ها؟ ادامه مطلب را بخوانیم.

«جَک فانوس» (Jack-o'-lantern) فانوسی حکاکی‌شده است که از کدو‌تنبل درست می‌شود و یکی از معروف‌ترین نمادهای مرتبط با «هالووین» است. نامش از پدیده «روشناییِ مرداب» (نوری که مسافران، شب‌ها در مرداب‌ها و باتلاق‌ها می‌بینند) گرفته شده و احتمالاً با افسانه ایرلندیِ «جَک و فانوس» مرتبط است؛ مردی‌که با شیطان معامله می‌کند و محکوم به تنها پرسه‌زدن در زمین، همراه با یک شلغم توخالی‌ست تا با شمعِ‌ داخلِ آن، راهش را روشن کند. درواقع قدیم‌ها به‌جای کدوتنبل، از شلغم استفاده می‌شد. این نماد، ریشه در سُنت‌های مهاجران ایرلندی، کورنیش، اسکاتلندی و سایر اقوام سِلتی، به آمریکا دارد.

«ما فکر می‌کردیم تغییر چهره و لباس، ترسناک‌ترین چیز درمورد هالووین است؛ اما واقعیات پنهان در وجوهِ اقتصادیِ این‌ماجراست که نقش وحشت‌آفرینِ ‌اصلی را دراین‌جشنِ سالانه بازی می‌کند!» دکتر «اِمی هاکلی» (مدرس ارشد بازاریابی در واحد تحقیقات Birkbeck دانشگاه لندن) مقاله خود به‌تاریخِ 28 اکتبر 2021 که طیِ آن، به بررسیِ «جنبه تاریک مصرف‌گرایی تعطیلات» می‌پردازد را با این جمله آغاز می‌کند و ادامه می‌دهد: «خرید و مصرفِ هالووین، روند رو‌به‌افزایش دارد. طبق گزارش Statistica؛ مصرف‌کنندگان بریتانیایی هرسال بیش از دوبرابرِ مقدارِ سالِ قبلش، برای هالووین پول خرج می‌کنند و تخمین زده می‌شود که 25‌درصدِ آن‌ها حتماً یک کدوتنبل می‌خرند که همین یک‌قلم در سال‌های اخیر، بالغ‌بر 30میلیون‌پاوند می‌شود! کل هزینه‌های مربوط به هالووین در بریتانیا تقریباً نیم‌میلیارد‌پاوند (2020 و 2021) تخمین زده شده است. اساساً بسیاری از مراکز فروش، در بازه‌هایِ تعطیلات، بیشترین‌میزانِ فروشِ خویش را ‌ثبت می‌کنند که هالووین، یکی‌ازآن‌هاست؛ مثلاً سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای بریتانیاییِ Waitrose، تاریخی‌ترین فروش خود در ایام هالووینِ 2020 تجربه کرد: 62‌درصد افزایش نسبت به سال قبلش. در سال 2021 در آمریکا، فروش شکلات و شیرینی قبل از هالووین، به 324‌میلیون‌دلار رسید که درمقایسه‌با مدت مشابه در سال 2020، به‌میزانِ 48‌درصد افزایش داشت. مصرف‌کنندگان آمریکایی دراین‌زمینه هرسال 10‌میلیارددلار خرج می‌کنند». او درادامه، این پرسش را مطرح می‌کند که چرا ما چنین مبالغ هنگفتی را صرف اقلام بی‌اهمیت می‌کنیم تا یکی از ‌آئین‌های سلتی‌ها را جشن بگیریم؟ قبل‌از‌آن، بهتر است بدانیم که «هالووین» ریشه در جشن برداشتِ محصول Samhain (سَووِن) دارد؛ که بخشی از آئین باستانی سِلت‌ها در بریتانیا و سایر بخش‌های اروپا بود. مردم این قبایل، براین‌باور بودند که در شب 31 اکتبر، حائل بین دنیای انسان‌ها و دنیای ارواح، محو شده و ارواح، میان ما روی زمین سرگردان می‌شوند. این آئین نیز؛ هم برای ترساندن ارواح بَد و هم یادکردن از مردگان، بود. در‌آن‌ایام، برای درست‌کردنِ فانوس، از شلغم به‌جای کدوحلوایی؛ و از تغییرِ ظاهر برای خانه‌به‌خانه‌رفتن استفاده می‌شد که در اسکاتلند و شمال انگلستان به آن، Guising می‌گفتند. البته نسخه‌هایی مشابه از این جشنواره در سراسر جهان وجود دارد؛ مثلاً Día de los Muertos (روز مردگان) در مکزیک؛ که احتمالاً با تماشایِ انیمیشنِ «کوکو» (2017)، درباره‌اش آموخته‌اید؛ همین‌طور در آسیای شرقی، مواردی متعدد از جشنواره‌های ارواح انجام می‌شود؛ نظیرِ «کاغذ‌سوزان پرستش اجداد» (چین)، «عید ارواح گرسنه» (سنگاپور)، «پی‌تا‌خون» (تایلند) و ... همه این اعمال آئینی نیز با مصرف انواع مختلف غذا، کالاها و خدمات مشخص می‌شود. «هالووین»، زمانی محبوبیت خود را در «آمریکا» به‌دست آورد که مهاجران ایرلندیِ قرن 19، آن‌را به این سرزمین آوردند و درادامه، تأثیر برنامه‌های تلویزیونی، کتاب‌ها و فیلم‌های سینماییِ عمدتاً آمریکایی باعث شد که این جشن، در قرن بیستم محبوبیت بیشتری بیابد. گذشته از همه جوانبِ قابل‌تأمل آئین‌هایی ازاین‌دست‌که در بستر مسائل اجتماعی، معنوی، روان‌شناسانه و ... محلِ بحث‌وجدل هستند؛ یکی از شاخصه‌های آن‌ها «شیوه برگزاری» است که مستلزمِ یکسری ابزار، ادوات، لباس‌ها و ... دریک‌کلام، صرفِ هزینه‌اند. «هالووین» نیز رفته‌رفته طی سال‌های اخیر، از فلسفه (خوب یا بد) وجودی‌اش جدا؛ و درهمراهی‌با تغییرات ناگزیرِ زندگیِ مدرن، تبدیل به امکان و محلی برای «خلق پول» شده است. حتی می‌توان گفت که جنبه معنویِ مراسم مرگ (گارچ اساساً چنین‌چیزی را برایش متصور باشیم)، در لوایِ ظواهرِ یک جشنواره مصرفی، مدفون شده است. دکتر «هاکلی» تأکید می‌کند که صحبت بر سرِ هزینه‌کردهای مراسم نیست؛ دراینجا مسئله «چقدر» مطرح است. وقتی‌که صحبت از «حجم» در مصارف می‌شود، دو جنبه اهمیت دارد: آنچه از میان رفته و آنچه برجا مانده؛ که درموردِ اولی، «پول» است و درمورد دوم، «دورریز». او می‌نویسد: «جدای از تمام مبالغی که به‌جهتِ تهیه سازوکار برپاییِ مراسم، صرف می‌شود؛ ذکر این‌نکته ضرورت دارد که لباس‌ها و تزئینات هالووین، از پلاستیک‌های ارزان‌قیمت و مواد مصنوعی ساخته شده‌اند که برای محیط‌زیست ما چندان مناسب نیستند. طبق ‌آمارها؛ با دورانداختن لباس‌های هالووین 2000‌تُن زباله پلاستیکی ایجاد و تخمین زده شده که هشت‌میلیون کدوتنبل (به‌عبارتی، 18000‌تُن از این‌محصول) راهیِ سطل‌های زباله می‌شود! گناه همه این دورریزها نیز تنها متوجه کودکان نیست؛ وقتی بچه هستیم، هالووین را فرصتی‌ می‌بینیم برای سرگرمی با لباس مبدل یا خوردن مقدار زیادی شکلات و آب‌نبات. وقتی بزرگ‌تر می‌شویم، شاید مشتریِ خرید لباس‌های فانتزی و وسایلِ تغییرچهره نباشیم؛ اما مصرف‌کننده‌ سایر ملزومات جشن که آن‌ها نیز پسماندها و دورریزهایِ خاص خود را دارند، خواهیم ماند. اکثر فروشگاه‌های بزرگ، طیفی اختصاصی از محصولات برند هالووین خود را دارند که دراین‌ایام عرضه می‌کنند؛ زیرا این‌رویداد، فرصتی بزرگ برای کسب‌درآمد ازطریق فروش چیزهای گران‌قیمتی‌ست که به آن‌ها نیاز نداریم! بعضی‌ازافراد در حوزه‌های مختلف به‌عنوان کارشناس‌های اجتماعی یا روانشناس یا اقتصاددان، می‌توانند فهرستی از مزایایِ برگزاریِ جشنی مانند هالووین را برایتان ردیف کنند (که بعضاً می‌توانند درست هم باشند)؛ بااین‌حال، وقتی فردایِ جشن، به انبوه کدوتنبل‌های کنده‌کاری‌شده و کلاه‌های جادوگری پلاستیکی و دورریز تنقلاتِ و خوراکی‌ها که دور انداخته ‌شده‌اند، نگاهی بیندازیم، یک داستان وحشتناک واقعی از مصرف‌گراییِ بی‌مورد را خواهیم دید که واقعاً ارزش چنین هزینه‌هایی را ندارد». در گزارشی به‌تاریخِ 18 اکتبر 2021 نشریه پژوهشیِ The Courier متعلق به «اتحادیه دانشجویان دانشگاه نیوکاسل» با تیترِ «آیا هالووین، مصرف‌گرایی غیرضروری را ترویج می‌کند؟» می‌خوانیم: «چه عاشق هالووین؛ و چه از آن متنفر باشیم، نمی‌توان منکر شد که این‌رویداد، سالانه باعثِ تولید زباله‌های بسیار است. چه‌کار باید کرد؟ در ذهنتان تمام هالووین‌های کودکی‌‌تان را مرور کنید. احتمالاً هرسال حداقل یک لباس هالووین خریداری کرده‌اید؛ تاکنون چندبارِ دیگر آن‌ها را پوشیده‌اید؟ البسه هالووین معمولاً از مواد مصنوعی ارزان ساخته می‌شوند. اگرچه چنین پوششی برای خلق یک هیجانِ گذرا یا ثبت تصاویر یادگاری با ظاهر ترسناک سریع و آسان، عالی باشد؛ اما برای محیط‌زیست، چندان خوب نیست. همه ما به‌خوبی از خطرات فَست‌مُد آگاهیم؛ مشکلی برای تمام طول سال که در مناسبت‌هایی مستلزمِ پوشیدنِ لباس، بدتر می‌شود. هالووین نیز این‌معضل را به‌طرزی چشمگیر تشدید می‌کند. البته این فقط لباس نیست که دراین‌برهه مشکل‌ساز می‌شود؛ ضایعات مواد غذایی نیز درحدِ فاجعه است. طبق گزارش گاردین؛ تقریباً 12‌میلیون کدوتنبل هرساله فقط در بریتانیا دور ریخته می‌شود؛ معادل مقدار کافی تهیه پای کدو برای تغذیه کلِ ‌کشور! مشابهِ‌ آن درمورد انواع تنقلات و شیرینی نیز صدق می‌کند که عمدتاً در لفافِ پلاستیکی عرضه می‌شوند. هالووین درمقایسه‌با جشنی مانند کریسمس، گزاره‌های خرید و مصرف را افزایش نمی‌دهد؛ اما برعکس آن، تقریباً همه جنبه‌هایش نیازمندِ خرید اقلام غیرضروری مانند لباس‌ها، تزئینات پلاستیکی و مواد غذایی بیش‌ازحد است. در جوامع عمدتاً مصرف‌گرای امروز، اجتناب از اتلاف دشوار است؛ بااین‌حال، هالووین موعدی‌ست که این مشکل بسیاربدتر می‌شود و این باید تغییر کند». خبرگزاریِ‌ Anadolu ترکیه در گزارش 28 اکتبر 2021 به‌نقل‌‌از «فدراسیون ملی خرده‌فروشی» (NRF)؛ آورد که بیش از 8000‌نفر در مطالعه‌ای که بین 1 تا 8 سپتامبر (‌آن‌سال) انجام شد، شرکت کردند و نتایج این سنجش نشان داد: 65‌درصد از آمریکایی‌ها «هالووین» را جشن می‌گیرند یا در فعالیت‌های مرتبط‌باآن‌ شرکت می‌کنند. برنامه‌های جشن شامل توزیع آب‌نبات؛ بهترین انتخاب برای مصرف‌کنندگان (66‌درصد)، تزئین خانه یا حیاط (52‌درصد)، لباس مبدل (46‌درصد)، حکاکی کدو (44‌درصد) و میزبانی یا شرکت در مهمانی (25‌درصد) است. این نظرسنجی نشان داد: خانوارهایی که بچه دارند با 82‌درصد بیشتر احتمال دارد «هالووین» را جشن بگیرند؛ درمقایسه‌با آن‌ها‌‌یی‌که بچه ندارند (55‌درصد). فرصت خرید نیز از گزینه‌هایی‌ست که دراین‌سنجش به آن توجه شد: به‌جهتِ امکان چالش عرضه محصولات، تعدادی از مصرف‌کنندگان همیشه زودتراز‌موعد برای خرید «هالووین» اقدام می‌کنند: 45‌درصدشان برای خرید در سپتامبر یا زودتر؛ و 39‌درصد دیگر در دوهفته‌اول اکتبر برنامه‌ریزی می‌کنند. گزارش 22 اکتبر 2020 رسانه Roarnews نیز دراین‌باره آورده است: «یک جشنواره باستانی با پیشینه تاریخی، اکنون به یک سرمایه‌داری عظیم تبدیل شده که از مصرف‌گراییِ فراگیر در جامعه معاصر، سود می‌برد. باتوجه‌به دورریزِ لباس‌ها و لوازم جانبی و تزئینات مصنوعی پلاستیکی که بازارها را فرا گرفته، می‌توان گفت که هالووین، دشمن محیط‌زیست است. تنها در بریتانیا، سالانه نزدیک به هفت‌میلیون لباس دور ریخته می‌شود. تقریباً 83‌درصدِ لباس‌های خرده‌فروشی‌های معروف، دارای ترکیب پلاستیکی هستند که بیش از نیمی‌ازآن‌ها نیز بازیافت‌نشدنی بودند. تأثیرات زیست‌محیطی این‌روالِ مصرف‌گراییِ فصلی، به لباس‌ها محدود نمی‌شود؛ مانند بسیاری از محصولات غذایی تجاری غیر‌پاییزی (نظیرِ نوتلا)، بیشتر آب‌نبات‌های هالووین، حاوی روغن نخل هستند و این یعنی، جنگل‌زداییِ گسترده و تخریب زیستگاه در جنگل‌های جنوب‌شرقی آسیا به‌خاطرِ تولید تنقلات شیرینِ این‌ایام. یکی از حیاتی‌ترین اکوسیستم‌های زمین که دراین‌راه از بین می‌رود، جزیره بورنئو؛ معروف به ریه‌های زمین است. زباله‌هایِ پلاستیکی تولیدشده در لفاف‌های پلاستیکیِ اغلب تجزیه‌ناپذیر هم جفایی مضاعف در حق طبیعت است. چنانچه بخواهیم از پیوستگیِ این‌مواردِ آسیب‌زا سخن بگوییم، پای مسائلی به‌میان می‌آید که شاید تابه‌حال درباره‌شان فکر هم نشده باشد؛ مثلاً کدو‌‌های دور‌ریخته‌شده، نمونه‌ای فریبنده هستند. آن‌ها‌ احتمالاً به‌واسطه طبیعتشان جزو بی‌آزارها شمرده شوند؛ اما به‌دلیل تولید گازهای گلخانه‌ایِ متان حین تجزیه در محل‌های دفن زباله، بدنام‌اند. گازهای گلخانه‌ای، مستقیماً مسئول گرمایش جهانی و سوراخ‌شدن لایه محافظ زمین (اُزن) هستند. وقتی فهرست خطراتِ پشت‌پرده هالووین برشمرده می‌شود، چنین به‌نظر می‌رسد که وحشتِ واقعی، در پس‌زمینه این‌رویداد پنهان شده است». گزارش 2023 وضعیتِ بازار «هالووین» که ازسویِ Industry Insights منتشر شده؛ تخمین زده که هزینه‌کرد «ایالات‌متحده» برای این‌مراسم، در سال 2023 به ۱۲.۲‌میلیارد‌دلار خواهد رسید که جهشی بزرگ از ۱۰.۶‌میلیارد‌دلار هزینه‌کرد سال ۲۰۲2 خواهد بود و افزایش چشمگیری نسبت به هشت‌میلیارد‌دلار سال ۲۰۲۰ دارد. گزارش جدید HelloSafe نشان می‌دهد که هزینه‌کردِ کانادایی‌ها دراین‌زمینه در سال جاری 21.5‌درصد نسبت به پارسال افزایش یافته است. اگرچه به‌نظر می‌آید که «هالووین» در شکل رایجِ خود، آمریکایی و اروپایی‌ست؛ اما در آسیا نیز طرفدارانِ خود را دارد. در پژوهشی متعلق به سال 2019 مشخص شده که 20‌میلیون شهروند ژاپنی، «هالووین» را جشن می‌گیرند؛ نیز 90‌درصد مردم «فیلیپین» این‌مراسم را می‌شناسند یا آن‌را برگزار می‌کنند. کمتر از 50‌درصد مردم «هند» آن‌را به‌رسمیت می‌شناسند و در «تایلند» باآنکه برخی از بهترین مهمانی‌های «هالووینِ» جهان برگزار می‌شود؛ بسیاری از شهروندان آن‌را جشن نمی‌گیرند.