نگاهی به پتانسیل بالای گردشگری در تاج طلایی ایران
درنگ قطار گردشگری در ایستگاه بومگردی خراسان شمالی
طبیعت بکر و دست نخورده استان خراسان شمالی ظرفیت بزرگ و بیبدیلی است که بستر طبیعتگردی و بومگردی، با رویکرد توسعه پایدار را، برای علاقهمندان به این حوزه فراهم کرده است. بهگزارش ایرنا؛ این استان سرزمین چشمه، رود، کوه، دشت و حتی بیابان و کویر است که هر یک از این موارد، مجموعه ای منحصر به فرد و خاص از زیستگاه های گیاهی و جانوری را دربرمیگیرد. حیات وحش خراسان شمالی و حتی پرندگان آن خاص و درخور توجه است و همه اینها در کنار هم مجموعه ای را ساخته اند که می تواند بومگردی را رونق دهد و از دیگر سو این استان ذخیره گاه ژنتیک گونه های گیاهی نیز هست که در واقع جاذبه ویژه ای برای گردشگران این بخش محسوب میشود.
درواقع بومگردی یا اکوتوریسم به معنای واقعی آن، رابطه مثبتی با توسعه پایدار دارد و در همین مورد یک کارشناس ارشد محیط زیست طبیعی در خراسان شمالی معتقد است که اگر بومگردی رونق بگیرد متعاقب آن بسیاری از مشکلات زیست محیطی نیز رفع میشود. نرگس پویا، با تشریح معنای بومگردی میگوید: «بومگردی بهمعنای واقعی آن، پایبندی به اخلاق زیست محیطی ایجاد میکند و سبب ایجاد آسیبهای رفتاری و فیزیکی بر گونههای غیرانسانی در طبیعت نمیشود». وی در ادامه میافزاید: «بومگردی ارزشهای سازگار با محیط زیست و اخلاق محور را در اولویت قرار میدهد و چیزی جز سفر مسئولانه با هدف ایجاد پایداری در زیست بوم نیست».
اصول بومگردی
این کارشناس ارشد محیط زیست طبیعی با برشمردن اصول اصلی این نوع خاص از گردشگری اظهار میدارد: «به حداقل رساندن آسیبهای فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی در طول مسافرت، ایجاد آگاهی فرهنگی و زیست محیطی، ترویج فرهنگ احترام به طبیعت و مردم بومی از اصول بومگردیست». وی میافزاید: «ایجاد منافع مستقیم مالی برای حفظ و حراست از زیست و طراحی و ساخت امکانات سازگار با طبیعت و فرهنگ منطقه، با کمترین آسیب ممکن به اکوسیستم بومی از اصول این شاخه گردشگری است». وی بابیانِاینکه آموزش قوانین و باورهای معنوی مردم محلی به گردشگران و ایجاد همکاری و مشارکت بین گردشگران و محلی ها، با هدف توانمندسازی فردی و گروهی از دیگر اصول این شاخه است، افزود: «یکی از اصولی که در بومگردی مورد تاکید قرار می گیرد آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردمان یک منطقه است». وی گفت: «در بومگردی، گردشگران از نزدیک با فرهنگ و نوع زندگی مردم یک منطقه آشنا شده و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت میکنند و این ارتباط دوسویه مردم منطقه را نیز با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورها آشنا میکند». وی تصریح کرد: «این رابطه کمک میکند تا بومگرد و بومی با حساسیت و دقت بیشتری با هم ارتباط برقرار کنند و به این شکل اکوتوریسم به حفظ منابع و میراث طبیعی کمک میکند». وی با نقل قول جمله معروفی در این خصوص که «در اکوتوریسم تنها رد پایتان در طبیعت باقی میماند و به جز خاطرهها چیزی از سفرتان به طبیعت، به خانه برنمیگردانید» گفت: «این نوع نگاه به طبیعتگردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن میشود».
بومگردی درآمدزایی بهدنبال دارد
بومگردی تعریف جدیدی از سفر است. تصویری که ما در گذشته از سفر داشتیم این روزها دگرگون شده و بسیاری از سختیهایی که در گذشته به عنوان مسافر متقبل میشدیم به دست فراموشی سپرده شده است. امروزه گردشگری دیگر نه به شکل سنتی بلکه کاملا نوین و هوشمندانه برگزار میشود اما استفاده از جذابیت سنتها در جوامع محلی بحث روز گردشگری است. یک کارشناس گردشگری در خراسان شمالی نیز بومگردی را منبع ایجاد درآمد در جوامع محلی خوانده و اظهار داشت: «بومگردی با ایجاد فرصت پیشرفت و توسعه اقتصادی میتواند بهعنوان جایگزینی برای سایر منابع درآمد برای مردم هر بوم محسوب شود». سوده ایمانی افزود: «این منبع درآمد از روی آوردن محلیها به راههای دیگر کسب درآمد، مانند فروش زمینهای کشاورزی و بهرهبرداری بیرویه از منابع طبیعی، جلوگیری کرده و از نگاه دیگر، ارتقای اقتصاد بومی با اکوتوریسم به پایداری و حفظ فرهنگ مردم منطقه هم کمک میکند». وی گفت: «مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش محصولات صنایع دستی و مشارکت دادن گردشگران در فعالیتهای روزمره خود به ارزش میراث فرهنگی خود پی میبرند و هرچه بیشتر در حفظ آن می کوشند». وی در ادامه اظهار داشت: «در این حالت، بومیهای هر منطقه تلاش میکنند که آنچه برای بومگردان جذاب است را حفظ و نگهداری کنند؛ چرا که بومگردی به یکی از راهها و منابع اصلی کسب درآمد برایشان تبدیل خواهد شد». ایمانی افزود: «از دیدگاه توسعه پایدار، اگر هدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان هاست، این امر نهتنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسلهای آینده نیز باید مدنظر قرار گیرد». این کارشناس گردشگری با بیان این که تمرکز دستگاههای دولتی نباید فقط بر افزایش تعداد اقامتگاه های بومگردی باشد، افزود: «افزایش کمی بدون آن که قواعد مشخصی برای این توسعه وجود داشته باشد، ممکن است حیات طبیعی و هویت اصیل روستاها را به خطر بیندازد و این جریان را که با هدف توسعه پایدار روستاها آغاز شده بود به انحراف بکشد و در عین حال این مساله چالشهای اقتصادی را متوجه بومیها خواهد کرد». ایمانی افزود: «در واقع تشویق روستاییان به ساخت این واحدها برای تحقق دوهزار اقامتگاه بومگردی تا پایان برنامه ششم توسعه، این جریان را از مسیر اصلی خود خارج و گردشگران را نسبت به این دست از اقامتگاهها بدبین خواهد کرد». او بیان کرد: «باید به این نکته هم توجه کرد که فراهمنبودن دیگر زیرساختهای لازم در مناطق محلی، که پیشنیاز ورود گردشگران است، در کنار معرفی نشدن این مناطق در شمار مقاصد گردشگری، جوامع محلی امیدوار را از کسب درآمد مطلوب بینصیب خواهد گذاشت». سوده ایمانی بابیانِاینکه اقامتگاه بومگردی به معنای محل اقامت مسافر است، اظهار داشت: «در عین حال این محل باید منطبق بر فرهنگ و جغرافیای آن منطقه. نیز باشد که در واقع وجه تمایز بین اقامتگاه و هتل است». وی افزود: «هتلها و مهمانسراها در کل ویژگیهای مشترک زیادی با همدیگر دارند و فرق چندانی بین یک هتل در زاهدان با هتل دیگری در تبریز نیست، اما نقطه مقابل هتل و مهمانسراها، اقامتگاههای بومگردی هستند». وی با بیان اینکه اقامتگاههای بومگردی اکثرا تشابه کمی با همدیگر دارند، خاطرنشان کرد: «این اقامتگاه ها حتی اگر در یک منطقه جغرافیایی واقع شده باشند باز هم هر یک با دیگری متفاوت است چرا که قاعده خاصی برای ساخت چنین اقامتگاه هایی وجود ندارد و بومیان هر منطقه جغرافیایی براساس شرایط ساختوساز، و مهمتر از آن، فرهنگ منطقه خود دست به ساخت چنین اقامتگاه هایی میزنند». وی مساله مهمی را که در این اقامتگاهها وجود دارد، شیوه زندگی در آنها دانست و گفت: «داشتن یک سبک سنتی خاص زندگی در اقامتگاهها، مهمترین وجه تمایز آنها با هتلهای چندستاره است و گردشگران بسیاری را به سمت خود جذب میکند».
آمادگی ذهنی و روانی روستاییان
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هم در این مورد گفت: «قبل از هر اقدامی آن چه در مورد روستاها مهم است توانمندسازی و آمادگی ذهنی و روانی روستاییان برای پذیرش گردشگران است». سیداصغر مطهری افزود: «روستاییان باید در مورد بومگردی ظرفیتهای خود را برآورد کنند و بدانند چه دارند و از داشتههای خود چگونه میتوانند استفاده کنند و نداشته هایشان در این مورد چیست که باید مهیا شود». وی با بیان اینکه منابع طبیعی و حیات وحش اول از همه متعلق به جوامع محلی هر منطقه است، اظهار داشت: «بومگردی برای استفاده یکی، دو سال یا یکی، دو نسل نیست و اگر با ساز و کار درست انجام شود، ظرفیتی ایجاد میکند که آیندگان در نسلهای متوالی میتوانند از آن استفاده کنند». وی اظهار داشت: «اما اگر نگاه به این حوزه صرفاً اقتصادی و بدون لحاظ اهدافی که برای آن تعریف شده است باشد، به تخریب منابع طبیعی و حیات وحش میانجامد و برای همین در ابتدا ایجاد زمینه های فکری برای توسعه این صنعت مهم است».
ظرفیت بزرگ گردشگری
معاون گردشگری اداره کل میراثفرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: «تاکنون ۶۱ موافقت اصولی برای اجرای پروژههای گردشگری استان صادر شده است اما یکی از ظرفیتهای توسعه گردشگری، تقویت فعالیتهای واحدهای بومگردیست». علی کاظمی اظهار داشت: «به همین دلیل در سالهای ۹۷ و ۹۸، بیش از ۶۰میلیاردریال برای توسعه بومگردی در روستاهای استان تسهیلات پرداخت شده است». وی بابیانِاینکه شمار اقامتگاههای بومگردی استان امسال به طور چشمگیری افزایش خواهد داشت، افزود: «شمار این اقامتگاههای بومگردی استان اکنون ۳۳ باب است که تا پایان امسال به ۵۰ اقامتگاه افزایش مییابد». کاظمی با تاکید بر اینکه برای توسعه گردشگری باید زیرساخت ها فراهم باشد، افزود: «استانهای بزرگ که سابقه خوبی در گردشگری دارند، در زمینههای مختلف، برخوردار و قوی توسعهیافتهاند و به همین لحاظ میتوانند بهراحتی برای جذب گردشگر برنامهریزی کنند اما در استان خراسان شمالی با وجود ظرفیتها، هنوز برای رسیدن به اهداف و جایگاه مطلوب، زیرساختها مهیا نیست». خراسان شمالی حلقه اتصال شمال و شرق کشور است و سالانه بیش از ۱۵میلیون مسافر از آن، گذر می کنند. این استان با دارا بودن ۸۶۳هزارنفر جمعیت و در حالی که ۷۵درصد مساحت آن را منابع طبیعی تشکیل داده است، دارای رودها، جنگل، چشمه و کوه و بیابانهای بکر است و روستاهای زیبا، آبشارها و چشمههای آبگرم بستر مناسبی برای تقویت بومگردی، اکوتوریسم، توریسمدرمانی و گردشگری فرهنگی در آن فراهم کرده است. زندگی ۴۴درصد از جمعیت خراسان شمالی در نواحی روستایی، ظرفیت بومگردی این استان را ارتقا میدهد و هشت شهرستان خراسان شمالی هر یک مهد فرهنگها و قومیتهاییست که جاذبه گردشگری استان محسوب میشوند. آثار کشف شده در این استان نشان از قدمت تاریخی آن دارد به طوری که محوطه باستانی معروف به پهلوان و تپه حیدران جاجرم، قدمتی بیش از ۱۲هزارساله دارند. قدیمترین اثر باستانی پابرجای قبل از اسلام «بنای سنگی اسپاخو» در غرب شهرستان مانه و سملقان در پنجکیلومتری شمال شاهراه آسیایی در روستای اسپاخو نیز دلیل دیگری بر صحت این ادعا است. این استان، ازنظر موقعیت جغرافیایی از شمال با کشور ترکمنستان و از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان همجوار است و داشتن مرز خارجی به طول ۳۰۱کیلومتر از ویژگیهای مهم آن است.