همکاران آهنی!

پیشرفت تکنولوژی دستاوردهای بسیاری را به همراه داشته که شاید بسیاری از آنها برای انسان‌های دوره‌ی قبل، تخیلی و غیرواقعی به نظر می‌رسید، اما ذهن انسان بر پیچیدگی‌های بسیار عصر مدرن غلبه کرده و توانسته اتفاقاتی که گاهی تخیلی نامیده می‌شدند را در دنیای واقعی به نمایش درآورد. یکی از این اتفاق‌ها، حضور ربات‌هایی است که قابلیت انجام کارهای مشابه انسان‌ها را دارند و حتی در جایی می‌توانند جایگزین آنها شوند. ربات‌ها از فیلم‌های تخیلی و داستانی که ژانر مورد علاقه‌ی بچه‌ها و علاقه‌مندان به علم رباتیک بودند، به صفحات اخبار تکنولوژی راه پیدا کرده‌اند؛ همانند انسان قدم می‌زنند، جارو می‌کشند، پیتزا درست می‌کنند و در کارخانه‌ها به کارهای سخت مشغولند و انجام دیگر کارهایی که زمانی تنها انسان قادر بود با هوش و توان جسمی خود به آنها بپردازد. به عبارتی بشر مشغول ساختن یک موجود آهنی شبیه به انسان است و این ساخت هدفمند، پیش‌بینی‌هایی را رقم می‌زند که گویی یک انقلاب صنعتی دیگر در راه است. یک تحول بزرگ که در پی آن، ربات‌ها جایگزین نیروی کار انسان می‌شوند. در روزگاری به سر می‌بریم که اشتغال یک دغدغه‌ی مهم برای اکثر جوامع به ویژه کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود و امروز نه تنها شاهد بیکاری زنان، بلکه شاهد بیکاری روز افزون مردان نیز هستیم. مسئولین و کارشناسان بخش‌های مختلف نیز پیوسته به دنبال راهکارهایی عملی برای حل آن هستند و با وجود حصول موفقیت‌هایی اندک، هنوز هم نتیجه‌ی قابل‌قبولی به دست نیامده است و روز به روز نیز بر این آمار در سراسر جهان افزوده می‌شود. حال در نظر بگیرید که علاوه‌‌بر موانع موجود، یک معضل دیگر هم در آینده‌ای شاید نه‌چندان دور، به لیست دلایل بیکاری اضافه خواهد شد؛ نزدیک شدن لشکر انسان‌های آهنین به بازار کار! به ویژه که این انسان‌های آهنین که ربات نامیده می‌شوند، برتری‌هایی نیز نسبت به انسان‌ها دارند. برای مثال یک کارفرما دیگر نیاز به وقت گذاشتن برای مصاحبه و گزینش ندارد، چراکه هر ربات برای کار خاصی ساخته شده است و از همان روز نخست با ارائه‌ی بالاترین پتانسیل‌های خود به کار مشغول می‌شود. ربات پیتزاساز که از آخرین‌های اضافه شده به این لشکر است، در هر نیم ساعت سه پیتزا بیشتر از انسان می‌سازد و این یعنی پاسخگویی سریع‌تر به مشتریان و البته سود بیشتر!
در قرن نوزدهم، وقوع انقلاب صنعتی و اوتوماسیون و مکانیزه شدن، به بیکار شدن تعداد بسیاری از کارگران منجر شد و اعتراض‌هایی نیز به همراه داشت. به‌خصوص کارگران پایین‌مرتبه و افرادی که مهارت‌های کمتری داشتند و تنها می‌توانستند به کارهای یدی و البته مشقت‌آور مشغول شوند و طبیعی است که این اتفاق برای آنها ناخوشایند بود، تا جایی که با آویختن نقاب‌هایی بر چهره‌های خود درصدد تخریب ماشین‌ها برآمدند؛ ماشین‌هایی كه گویا فرصت‌های شغلی ایشان را یكی پس از دیگری به تسخیر خویش درمی‌آوردند. این درحالی بود که به باور كارشناسان، این اتفاق، توان نهفته‌ای دارد كه می‌تواند زمینه‌ساز تحولات موردنیاز انسان آینده باشد. البته معترضان چاره‌ای جز تطبیق خود با این شرایط نداشتند، چراکه از آن زمان تاکنون دستاوردهای این انقلاب و پیشرفت و گسترش آن ادامه دارد. شاید بتوان حضور ربات‌ها را نیز به آن مرتبط کرد. در هر صورت آنچه مهم است نگرانی از پیشرفت تکنولوژی است که پیوسته از جایگزینی ربات‌ها در مشاغل انسان‌ها خبر می‌دهد و طبق گزارشی توسط انجمن جهانی اقتصاد (World Economic Forum)، پیشرفت تکنولوژی در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، روباتیک و بیوتکنولوژی، می‌تواند اتفاقی شبیه به انقلاب‌های صنعتی را رقم بزند و موجب از بین رفتن تعداد زیادی شغل شود و تبعاتی به همراه دارد که از جمله‌ی آن، از بین رفتن پنج میلیون شغل تا سال 2020 است. نکته‌ی جالب این است که برخلاف انقلاب صنعتی در قرن 19 در این گزارش آمده است که شغل‌های مدیریتی و اداری در معرض بیشترین خطر در اثر چهارمین انقلاب صنعتی قرار دارند.
حال این پرسش مطرح است که ربات‌ها چند درصد از شغل انسان‌ها را تصاحب خواهند کرد؟ این سوالی است که مدتی‌ست ذهن کارشناسان اقتصاد و دانشمندان کامپیوتر را به خود مشغول کرده است. در حال حاضر با ورود اتوماسیون به کارخانه‌های تولیدی، ربات‌ها بسیاری از شغل‌ها را از انسان‌ها گرفته‌اند و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این روند ادامه خواهد داشت و به مرور زمان انسان‌های بیشتری شغل‌شان را از دست خواهند داد. کارشناسان معتقدند که ربات‌ها تا ۲۵سال آینده، ۵۰درصد مشاغل را تصاحب خواهند کرد. در این میان شغل‌های خدماتی و شغل‌هایی که نیاز به مهارت کمتری دارند بیش از هر تخصص دیگری تحت‌ تاثیر این تغییر قرار خواهند گرفت. به عنوان مثال، رانندگی اتوبوس، انبارداری، صندوق‌داری فروشگاه، فروشند‌گی بلیت، همه ازجمله‌ شغل‌هایی هستند که از دست انسان‌ها گرفته خواهند شد. کارشناسان اقتصاد در این مسئله اتفاق‌نظر دارند که تکنولوژی، بازار کار را دچار تغییر و دگرگونی می‌کند و در عین حذف دسته‌ی خاصی از شغل‌ها، زمینه‌های کاری دیگری را فراهم می‌کند، این نکته شاید همان پتانسیل‌های نهفته‌ای باشد که در زمان انقلاب صنعتی قرن 19 نیز به آن اشاره شده بود. به‌عنوان مثال، با توجه به افزایش اتوماسیون و ربات‌ها، نیاز به برنامه‌نویسان یا کارشناسان رباتیک بیشتر خواهد شد. البته در مورد درصد کاهش استخدام جهانی اختلاف‌نظر زیادی وجود دارد. گروهی از دانشمندان کامپیوتر و اخلاق‌گرایان ماشینی، معتقد هستند که تا سال ۲۰۴۵، اتوماسیون، میزان اشتغال جهانی را به ۵۰ درصد کاهش خواهد داد و البته در حال حاضر، این رقم حدودا بالای ۶۰ درصد است. موشه واردی (Moshe Vardi)، یک دانشمند کامپیوتر در دانشگاه رایس معتقد است افرادی که مهارت‌های‌شان در حد متوسط است، بیکار خواهند شد. اما تخصص‌هایی مثل وکالت، پزشکی، برنامه‌نویسان کامپیوتر در رده‌ی بالایی قرار دارند و افراد با این تخصص‌ها تحت تاثیر قرار نخواهد گرفت. چراکه حتی هوشمندترین ماشین‌ها هم نمی‌توانند مهارتی مثل خلاقیت را کسب کنند. از طرف دیگر، شاغلانی مثل کارکنان سرویس‌های غذایی آن‌قدر درآمد کمی دارند که جایگزین کردن آن شغل ارزش هزینه‌ی اتوماسیون را ندارد. هرچند کارمندان هتل و تقریبا همه‌ی کسانی که در سرویس‌های ارسال و دریافت کار می‌کنند، از این موضوع ضربه خواهند خورد. براساس گزارشی که اخیرا توسط دانشکده‌ی آکسفورد مارتین منتشر شده، اتوماسیون در کشورهای هند و چین، به ترتیب، ۶۹ و ۷۱درصد شغل‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد که این رقم برای ایالات متحده‌ی آمریکا ۴۷درصد خواهد بود. البته واردی به این نکته اشاره می‌کند که در این مرحله، اندازه‌گیری دقیق و جامع درصد کاهش‌ شغل‌ها چندان میسر نیست، اما در هر صورت، یک تغییر و تحول عظیم شکل خواهد گرفت. واردی می‌گوید: ما باید خیلی جدی به این موضوع فکر کنیم که وقتی ماشین‌ها می‌توانند تقریبا هر کاری را انجام بدهند، انسان‌ها باید چه کار کنند؟!
به طور کلی کشورها باید سرمایه‌گذاری‌های خود را بر روی تغییر کاربری نیروهای کاری انجام دهند تا در مقابل این تغییرات با موفقیت ظاهر شوند. درصورتی‌که کشورها برای تربیت نیروی جدید برای عصر تازه آمادگی نداشته باشند، با مشکلاتی از قبیل کمبود تخصص، بیکاری و تفاوت طبقاتی شدید مواجه خواهند شد. اولین قدم برای ورود به این عصر تازه، تربیت بزرگسالان و اختصاص آموزش‌های ویژه به آنها است. لزوم آموزش کودکان نیز برای ورود به یک دنیای ماشینی احساس می‌شود، چراکه آمارها نشان می‌دهد حدود ۶۵درصد از کودکانی که در حال حاضر در مدارس ابتدایی مشغول به تحصیل هستند، در شغل‌هایی کار خواهند کرد که هنوز وجود خارجی ندارند، در نتیجه، آموزش آنها یکی از مسائل حیاتی کشورها خواهد بود. این پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که از همین امروز باید برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای رویایی با تکنولوژی نوین را آغاز کنیم، چراکه انسان نباید مغلوب ساخته‌ی دست خود شود.