برنامه غیرعملی آمریکا برای تجدید تحریم تسلیحاتی ایران
مایک پمپئو؛ وزیر خارجه ایالات متحده، در بیانیه‌ای به‌تاریخ نه ماه می در دومین‌سالگرد خروج دولت دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای ایران، اعلام کرد که از «همه گزینه‌های دیپلماتیک» برای تمدید تحریم سازمان ملل بر تجارت تسلیحات متعارف علیه ایران بعد از انقضای آن در 18 اکتبر، استفاده خواهد کرد؛ اما استراتژی آمریکا بخت چندانی برای موفقیت ندارد. به‌نظر می‌رسد هدف واقعی دولت ترامپ از این تلاش‌ها نابودکردن برجام پیش از سوم نوامبر (روز برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده)، باشد. اگر ترامپ در انتخابات شکست بخورد، آنگاه بازیابی مزایای توافق هسته‌ای برای دولت جو بایدن؛ رقیب دموکرات او در انتخابات، دشوارتر خواهد شد. استراتژی مطرح‌شده توسط پمپئو در ۲۹ آوریل، دو بخش دارد: ایالات متحده قطعنامه‌ای را در شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ارائه خواهد کرد. درصورت شکست‌خوردن این قطعنامه، ایالات متحده به‌طوریک‌جانبه بند بازگشت تحریم‌های شورای امنیت در قطعنامه ۲۲۳۱ مربوط به توافق هسته‌ای ایران را به‌اجرا خواهد گذاشت. بخش اول این استراتژی بی‌شک شکست خواهد خورد؛ چون احتمال موافقت روسیه و چین با قطعنامه‌ای برای مجازات ایران بسیاراندک است. مسکو و پکن هردو خواستار پایان ممنوعیت تجارت تسلیحاتی در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بودند. حتی متحدان آمریکا در شورای امنیت نیز با چنین اقدامی مخالفت خواهند کرد. بخش دوم استراتژی؛ یعنی بازگشت سریع تحریم‌های سازمان ملل ممکن است موفق شود؛ اما هنوز مباحثات حقوقی گسترده‌ای حول آن درجریان است؛ چون آمریکا دیگر یکی از طرفین برجام به‌شمار نمی‌رود و معلوم نیست که حق استفاده از بند بازگشت تحریم‌ها را دارد یا خیر؛ اما درصورت حل‌شدن مسائل حقوقی و استفاده ایالات متحده از این بند، دیگر اعضای شورای امنیت نمی‌توانند آن‌را وتو کنند. بااین‌حال، بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل همچنان اقدامی دشوار است. ایالات متحده باید ابتدا کشوری که ریاست دوره‌ای شورای امنیت را برعهده دارد، به مطرح‌کردن تدابیر مربوطه در شورا ترغیب کند. فرانسه و آلمان که ریاست شورا را در ماه‌های ژوئن و ژوئیه برعهده دارند، احتمالاً از چنین‌کاری خودداری خواهند کرد. شرایط درباره اندونزی و روسیه؛ رؤسای شورا در ماه‌های اوت و اکتبر نیز مشابه است. تنها نیجریه؛ رئیس شورا در ماه سپتامبر، ممکن است تحت‌فشارهای ایالات متحده تسلیم شود. ازاین‌رو، آمریکا هر قدمی که بخواهد علیه ایران بردارد، در ماه سپتامبر خواهد بود. آمریکا ابتدا قطعنامه تحریم تسلیحاتی علیه ایران را ارائه خواهد کرد و درصورت شکست قطعنامه، سازوکار بازگشت تحریم‌ها را به‌اجرا درمی‌آورد. آن‌زمان است که روسیه چالش عدم‌عضویت آمریکا در برجام را پیش خواهد کشید. آنگاه نه عضو از 15 عضو شورای امنیت باید به تعلیق دستور رئیس شورا رأی دهند. ترامپ؛ چه دراین‌مسیر موفق شود یا نه، از این قمار در ماه سپتامبر ازنظر سیاسی سود خواهد برد. اعمال تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران یک پیروزی تمام‌عیار و تلاش برای تحریم تسلیحاتی ایران هوشمند است و هردو حزب در کنگره آمریکا از آن حمایت می‌کنند. حتی اگر تحریم تسلیحاتی ایران مطابق برنامه لغو شود، تأثیرات آن اندک خواهد بود. روسیه و چین که خود را برای فروش سلاح به ایران آماده کرده و از منتقدان اصلی اقدام ایالات متحده برای نابودی برجام به‌شمار می‌روند، به‌هرحال ممنوعیت تجارت تسلیحاتی با ایران را نادیده خواهند گرفت. دیگر کشورهایی که از تجارت تسلیحاتی با ایران سود می‌برند نیز همین‌کار را خواهند کرد. شکی نیست که ایران قصد دارد ارتش خود را مدرنیزه کند و توانمندی نظامی خود را بالا ببرد؛ اما هزینه بالای تهیه تسلیحاتی که ایران امکان تولید آن‌ها را در داخل کشور ندارد؛ ازجمله هواپیماهای جنگنده پیشرفته، تانک‌ها، موشک‌های کروز و ...، دسترسی تهران به آن‌ها را محدود خواهد کرد؛ زیرا درآمدهای نفتی ایران به‌شدت کاهش یافته، نیازهای اجتماعی افزایش پیدا کرده و صندوق ذخایر دولتی کوچک شده است. به‌علاوه؛ ایران حتی پیش از کارزار اعمال فشار ایالات متحده هم در مقیاس گسترده تسلیحات وارد نمی‌کرد. استراتژی نظامی ایران بیشتر مبتنی‌بر استفاده از نیروهای نیابتی و جنگ‌افزارهای نامتقارن است که در توسعه نفوذ منطقه‌ای و تقویت خط دفاعی آن، تأثیر قابل‌توجهی داشته. هیچ دلیلی ندارد ایران استراتژی موفقیت‌آمیز کنونی خود را پس از پایان تحریم تسلیحاتی تغییر دهد. درعین‌حال، یکسری از دیگر تحریم‌های شورای امنیت درزمینه صادرات اسلحه به یمن و نهادهای غیردولتی نیز هستند که پس از لغو تحریم تجارت تسلیحات متعارف همچنان باقی خواهند ماند. ازاین‌رو، می‌توان گفت تأثیر حقیقی و هدف حقیقی استراتژی تحریم تسلیحاتی، نابودکردن برجام پیش از پایان این‌دوره ریاست‌جمهوری ترامپ است. به‌تفسیر بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها؛ طرفداران مجازات ایران به‌دنبال‌آن هستند که با ساخت «دیوار تحریم‌ها»، بازگشت دولت پس از ترامپ به تعامل دیپلماتیک با ایران را دشوار کنند. اعمال مجدد همه تحریم‌های پیش از برجام علیه ایران تأثیر فاجعه‌آمیزی برای منع گسترش تسلیحات هسته‌ای، دیپلماسی چندجانبه و صلح منطقه‌ای خواهد داشت. درچنین‌شرایطی، ایران می‌تواند نه‌تنها ازطریق ازسرگیری غنی‌سازی اورانیوم در مقیاس صنعتی؛ بلکه با عقب‌نشینی از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و ممانعت از بازرسی‌ها، به یک تهدید جدی تبدیل شود. همان‌طورکه ژار بلانش؛ هماهنگ‌کننده پیشین وزارت خارجه آمریکا در امور هسته‌ای ایران، هشدار داده که استراتژی ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌ها مخاطرات مهم دیگری نیز خواهد داشت که از نمونه آن‌ها می‌توان به بحران قرارگیری آمریکا در برابر سازمان ملل، ازبین‌رفتن مشروعیت تحریم‌های سازمان ملل، تضعیف ابزار تحریم‌ها برای دیگر موارد استفاده و تسریع در فروش تسلیحات اشاره کرد.
طلا تسلیمی/ دیپلماسی ایرانی